گزارش باغ من؛ کردوانی چهره تابناک استان سمنان و مروج اندیشه سبز زیستن

مرحوم پرفسور کردوانی را میتوان یکی از بزرگترین مفاخر استان سمنان دانست، دانشمند برجسته ای که سبز زیستن و دوست داشتن محیط زیست و منابع کشورمان را به ما یادآوری کرد.

خبرگزاری مهر، گروه استان ها: سال ۸۴ بود که پرفسور کردوانی از پله های آمفی تئاتر صدا و سیما بالا رفت تا در مقابل دوربین ها جایزه یک عمر مجاهدت علمی خویش را بگیرد آن هم در همایش چهره های ماندگار که با نوای دلنشین سنتور مشکاتیان، دانشمندان و نخبگانی که عمرشان را پای علم و دانش مملکت گذاشته اند و امروز موی سپید کرده اند، روی سن گرد آمدند و از جانب انجمن چهره های ماندگار کشور، تندیس هایی را دریافت نمودند.
در آن سال کردوانی بعنوان چهرهٔ ماندگار در حوزه جغرافیا معرفی گردید و نشان علمی کشور را هم گرفت. بزرگ مردی، اهل گرمسار که آن روزها ۷۴ ساله بود و ردای استادی و صاحب نظری بر تنش خوش نشسته بود. عضویت در بنیاد مطالعات آسیای شبکه آب خاورمیانه سبب شد تا او بیشتر از گذشته میهمان برنامه های صدا و سیما شود. ‏‬ استاد دانشگاهی که حالا دیگر عضو هیئت امنای صلح سبز هم بود و کوشش کرد تا سبز زیستن را به مردم بیاموزد و یادشان بیاورد که باید با طبیعت مهربان بود.
کردوانی که بود؟
کردوانی در سال ۱۳۱۰ در گرمسار متولد شد، پدرش حسین علی بلوک باشی از ملاکان منطقه بود پرفسور کردوانی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خویش را در گرمسار گذراند و بعد از دریافت مدرک دیپلم از مدرسه رازی (فرانسوی) در تهران برای ادامه تحصیل در رشته عمران کویر به آلمان عزیمت کرد تا بر دانش خویش بیفزاید و این دفعه رنج سفر را برای آن به جان خرید.
در سال ۴۵ موفق به دریافت مدرک دکترا با بالاترین امتیاز شد و بعد از بازگشت از آلمان در دانشکده کشاورزی ارومیه به فعالیت پرداخت. او سپس به دانشگاه تهران رفت و از سال ۴۸ در این دانشگاه مشغول تدریس شد. وی مدیریت کل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران را در میان سالهای ۴۸ تا ۵۴ برعهده داشت و بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران (۱۳۵۴ تا ۱۳۵۸) بود.

کارشناس کار درست و صاحب نظر حوزه کویر
یک کارشناس حوزه منابع طبیعی با اعلان اینکه استاد پرویز کردوانی مطالعات میدانی فراوانی در مناطق کویری و بیابانی ایران داشت، به خبرنگار مهر، می گوید: وی را به حق پدر علم کویر شناسی می دانند چون که به نظر من هیچ ایده و طرحی درباره کویرها و بیابان ها وجود نداشت که در ذهن وی نباشد یا وی درباره آن نتواند اظهار نظر کند.
منوچهر باقری با اعلان اینکه کردوانی چند کار بسیار بزرگ و مهم کرد که مالچ پاشی ریگی برای جلوگیری از ورود غبار و گردو خاک به شهرها بر پایه پلیمر و نه مواد نفتی که برای محیط زیست خطرناک باشد، در زمره این طرح ها است که در گرمسار با حضور خود وی به صورت پایلوت اجرا شد همینطور ایشان باز چرخه آب و تولید گندم روستایی را هم به شکلی بازتعریف کردند و در حقیقت فکر تغییر روش های کشت سنتی به مدرن را ایشان در ذهن مسؤلان قرار دادند که امروز برکات آنرا شاهد می باشیم.
وی اضافه کرد: پرفسور کردوانی اعتقاد داشت که از اساس کشت گندم ما اشتباه است وی می گفت گندم ریشه ای ندارد در نتیجه آنرا میتوان در ده سانتی متری هم کاشت بنابراین نیاز نیست که اصلاً گندم زار را شخم زد و ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر پایین رفت این میزان چاله بزرگ برای گندم ریز جثه سبب می شود که آب به خاک نفوذ کند در نتیجه زمین چندین برابر میزان مورد نیازش آب بخورد و این خود راه تباهی داشته های آبی استان سمنان و کشور است در نتیجه گندم را باید با دیسک زدن زمین که در واقع زمین را چند سانتی متری به صورت سطحی می خراشاند، کاشت تا عمق ایجاد نشده و آب زیادی توسط زمین حصر نشود.
مسئولیت هایی که از سر عشق بود
این کارشناس حوزه منابع طبیعی با اعلان اینکه پرفسور رئیس کمیته بیابان زدایی انجمن متخصصان محیط زیست ایران هم بود در نتیجه یک نوع قدرت چانه زنی را در حوزه حفظ منابع آبی و محیط زیست در میان مسؤلان دولتی به وجود آورده بود، بیان کرد: واقع کردوانی مبدع روشی بود که در آن با بهره گیری از رسانه هایی مانند صدا و سیما و خبرگزاری ها و… تبعات منفی تصمیمات مسؤلان به اطلاع مردم می رسید در نتیجه مسؤلان تلاش می کردند تا با دقت بیشتری تصمیمات خویش را دریافت کنند.
باقری با اعلان اینکه خدمات او نقش مهمی در پیشبرد علم کویر شناسی و مقابله با خشکسالی داشت، ابراز کرد: به اذعان خیلی از نزدیکان وی، کردوانی در واقع زندگی خود را وقف علم، طبیعت ایران و جغرافیای این آب و خاک کرد و در نهایت تواضع و بردباری با مشکلات مقابله می کرد. کردوانی زمانی صحبت از مضرات حفر چاه های مختلف می کرد که در واقع صحبت کردن درباره خیلی چیزها، دشوار بود چون که نه گوش شنوایی وجود داشت و نه برخی متوجه حرف های وی می شدند در نتیجه وی یک کاراکتر آوانگارد هم داشت که بسیاری صحبت هایش یک دهه دیگر محقق می شود.
کردوانی تالیفات بسیاری داشت اما توانست جایزه مهرگان علم را به خاطر تألیف بهترین کتاب سال در حوزه محیط زیست از آن خود کند این امر سبب شد تا وی محبوبیت بیشتری هم پیدا کند و دیگر پای ثابت برنامه های صدا و سیما در حوزه محیط زیست، مدیریت مصرف آب، خشکسالی و… هرچند صراحت لهجه و به کار بردن برخی اصطلاحات از جانب او همیشه صحبت هایش را شیرین و البته در بعضی مواقع هم با دشواری هایی برای مجریان صدا و سیما همراه می ساخت.
یک عمر مجاهدت علمی
فریده گل بو همسر و همراه ۵۵ سال زندگی پرفسور کردوانی شاید بهترین کسی است که درباره شخصیت این دانشمند برجسته نظر بدهد. وی که خود مولفی بزرگ است، در روز خاک سپاری همسرش به رسانه ها اظهار داشت: اگر تمام صحبت هایی او از ۴۰ تا ۵۰ سال پیش درباره محیط زیست و مناطق کویری کشور اجرا می شد شاید هم اکنون وضعیت بهتری در محیط زیست داشتیم و شاید وضعیت خوزستان اینگونه نبود مرحوم کردوانی از کسانی بود که با سندیت بیان کرد که احیای واقعی و طبیعی دریاچه ارومیه امکان پذیر نیست مگر اتفاق نادری بیفتد.
وی با اعلان اینکه او یکی از علل آنرا حفر چاه های زیاد در اطراف دریاچه می دانست. همینطور مرحوم کردوانی همچون افرادی بود که مخالف مالچ پاشی بر روی مناطق کویری بود عملی سبب مصرف زیاد آب، بوی نامطلوب و ماندگاری کمی می شود. وی در مقابل ریگ پاشی را مطرح کرده بود، اظهار داشت: بعنوان کسی که ۵۴ سال از نزدیک با او زندگی کرده، شاهد فعالیت عاشقانه وی در حوزه جغرافیا، کویر و محیط زیست کشور بوده ام.
علی کردوانی یادگار پرفسور کردوانی هم در مراسم روز تشییع پیکر پدر و در سخنانی کوتاه اظهار داشت: پدرم، من را یاد نظم و انضباط و پشتکار می اندازد پدرم واقعاً به مادیات وابسته نبود و حرص مالی نداشت و زیاده خواه نبود و این برای ما الگو محسوب می شد. پدرم بیشتر از ۲۰ کتاب دانشگاهی و ده ها مقاله علمی به زبان های فارسی، انگلیسی و آلمانی به چاپ رساند و ماحصل زندگی علمی او مالامال از عشق بود. مراسم شروع به کار مالچ ریگی به ابتکار کردوانی
مالچ ریگی ابتکار ماندگار کردوانی
کردوانی همیشه درباره ریزگردها و غبار برخاسته از خاک در خوزستان و عراق و عربستان و… اخطار می داد و معتقد بود که اگر دریاچه ارومیه خشک شود طوفانی از نمک کشور را در می نوردد، او بارها و بارها درباره طرح هایی مانند مالچ پاشی صحبت کرده بود اما نکته مد نظر او مالچ های غیرنفتی و دوستدار طبیعت بود. ابتکار وی در این مورد، ابتدا در گرمسار اجرا شد.
مدیرکل سابق منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان که در زمان اجرای طرح مسئولیت داشت با اعلان اینکه این طرح سال ۹۸ به ابتکار پرفسور کردوانی اجرا شد، اظهار داشت: شهرستان گرمسار با داشتن ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری یکی از مناطقی است که با وجود بادهای موسمی مستعد ریزگرد و غبار بود بنابراین این منطقه بعنوان زادگان پرفسور کردوانی برای پایلوت طرح مطرح و سپس اجرا شد. یکی از مزایای این طرح از بین نرفتن آن در زیر آفتاب داغ و همینطور هم جنس بودن آن با طبیعت است، بنابراین مالچ ریگی همان سنگریزه های موجود در طبیعت هستند که مشکلی را ایجاد نمی کنند.
علینقی حیدریان با اعلان اینکه در این طرح از مالچ غیر نفتی که به محیط زیست صدمه نرسانده اما ریگ های روان را هم تثبیت می کند استفاده شده است، بیان داشت: انجام مالچ ریگی برای اولین بار در ۵۰ هکتار از بیابان های گرمسار صورت گرفت تا ریگ ها تثبیت و از فرسایش بادی کاسته شود ا توجه به این که در بعضی از نواحی بیابانی استان سمنان به سبب نمک بالای منطقه و صخره ای بودن امکان کاشت تاغ و عملیات بیولوژیک وجود ندارد برای جلوگیری از فرسایش بادی از این روش استفاده شده که ابتکار پرفسور کردوانی بود.
حق مطلب ادا نشده است
کردوانی همینطور مدیرکل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران هم بود و از این بابت در میان چهره های دانشگاهی هم شهره است مصطفی کواکبیان مدرس دانشگاه و نماینده سابق سمنان در مجلس شورای اسلامی که از نزدیکان وی هم بود، در مراسم خاکسپاری پیکر مرحوم کردوانی اظهار داشت: نمی توان در مباحث محققان و اندیشمندان علم جغرافیا، کویر شناسی و محیط زیست کشور مستندی از نظرات پرفسور کردوانی ندید.
وی بیان کرد: در عین حال پرفسور کردوانی نسبت به استان سمنان هم حق فراوانی دارد، اگر منطقه گرمسار، پارک و منطقه ای به نام وی شده نسبت به زحمات ایشان برای محیط زیست استان و منطقه گرمسار بسیار اندک است.
از سوی دیگر در استان سمنان طی سالهای اخیر نه تنها همایش تقدیر از این چهره برجسته علمی برگزار نشد، بلکه به جز یک پارک در بیرون شهر گرمسار، اثری از نام این دانشمند برجسته وجود ندارد. این در حالیست که خدمات پرفسور کردوانی به مردم استان سمنان و کشور، بمراتب بیشتر از یک نامگذاری یک پارک معمولی ارزش دارد. تنها یک طرح مالچ پاشی ریگی وی برای کل استان سمنان کافی است چون که معضل بزرگ ریزگردها را می تواند با ابزار طبیعی رفع کند اما کمتر در این استان، چهره های علمی و علما مورد تقدیر قرار می گیرند.

جایگاه علمی و کار ویژه کردوانی
یکی دیگر از کارشناس حوزه منابع طبیعی هم در گفتگو با خبرنگار مهر، با اعلان اینکه پرفسور کردوانی دارنده نشان درجه یک دانش هم بود و این امر مبین شخصیت والای آن استاد برجسته است، اظهار داشت: کردوانی یک کار ویژه مهم هم داشت و آن این که مسائل در رابطه با بیابان، کویر، خشکسالی و مصرف آب را توانست با ادبیات مردمی و ساده به مردم بیان کند و در رسانه ها مفاهیم عمیق علمی مانند ریزگرد، چرخه آب، بازچرخش پساب های خانگی و موارد دیگر را آنطور بیان می کرد که یک زن خانه دار ساده هم آنرا به آسانی متوجه شود.
محمد صالحی با اعلان اینکه کردوانی در واقع یک نوع مترجم بین رویدادهای علمی و زبان دانشگاهی کشور و مردم بود، بیان داشت: او توانست راهی را بوجود آورد که کارشناسان بتوانند آنطور که می اندیشند و می نویسند، به زبان مردم هم تکلم کرده و حتی به زنان خانه دار هم راهکار مصرف بهینه آب بدهند چون که کردوانی می دانست رکن مدیریت آب در خانه زنان هستند. کردوانی توانست به شکلی خانواده ها را به آنچه باید صورت دهند، تشویق کنند.
وی با اعلان اینکه استفاده از پساب روشویی توالت ها و استفاده از آب آن به وسیله یک لوله ساده در توالت های فرنگی یکی از مسائلی بود که او برای اولین بار در میان خانواده ها بیان کرد و توانست این جرقه را در فکر مردم بزند که شاید با کارهای کوچک هم میتوان به باز چرخه آب در کشور کمک نماید. موضوعی که سابقاً کمتر به آن توجه می شد و وقتی که کارشناسان درباره چرخه آب صحبت می کردند معمولا دریاچه، کشاورزی و منابع آبی و… در صحبت هایشان بیشتر جای داشت در صورتیکه کسی درباره نقش مردم در خانه صحبت نمی کرد.
کردوانی در ۹۰ سالگی درگذشت
پرفسور کردوانی در ۹۰ سالگی فوت کرد. او عمر خویش را در راه مجاهدت های علمی گذاشت و حضور میدانی وی در کویر و بیابان ها برای اجرای نظریه های علمی یکی از شاخصه های وی بود. او که تا همین ۹۰ سالگی هم آثار آفتاب سوختگی در چهره اش وجود داشت و نشان می داد که وی چندان هم اهل پشت میز نشینی نیست.
سهم خدمات کردوانی در استان سمنان یک مجسمه در گرمسار و یک پارک در این شهرستان که زادگاه او شمرده می شود، است. دانشمندی که حتی در خارج از کشور هم برایش تقدیر برگزار کردند و نظریاتش درباره دریاچه ارومیه و بختگان و خوزستان و همینطور ریزگردها در کنار مشارکت و نقش خانواده ها در باز چرخه آب، بسیار مورد توجه قرار گرفت.
کردوانی خدمات شایان ذکری را به کشور کرد اما شاید بتوان از مهم ترین اقدامات او به مطالعات درباره کویر، چرخه آب کشور، مطالعات درباره ریزگردها، شیوه های نوین کشت با کمترین نیاز آبی، مالچ پاشی بدون احتیاج به محصولات نفتی مضر برای طبیعت، کوشش برای شناساندن ظرفیت های کویر کشور به مردم و سپس به دنیا، بیان اقدامات کوچک اما مؤثر در کاهش مصرف آب خانوار شهری و روستایی و تألیف ده ها عنوان کتاب اشاره نمود که نامش را در کنار مفاخر استان سمنان جاودانه ساخت.

منبع: باغ من