آب از سرچشمه خشک شد، تشریح نتایج انتقال آب
|باغ من: عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه جیرفت از کاهش شدید دبی رودخانه ها و گاهی خشک شدن آن ها، نابودی حیات تالاب ها، به خطر افتادن محیط زیست و تنوع زیستی جانوری و گیاهی، بروز نارضایتی های اجتماعی، افت سطح آب سفره های آب زیرزمینی، ناپایداری سرزمین خصوصاً در حوضه های مبدأ، رشد سریع و نامتوازن جمعیت در حوضه های مقصد، صرف هزینه های زیاد، جابه جایی ساکنین آبگیرها و مسیرهای انتقال، کاهش کیفیت آب شرب شهرهای پایین دست و افول صنعت گردشگری و توریسم بعنوان نتایج ناگوار طرح های انتقال آب یاد کرد.
دکتر ارسلان فاریابی، دکتری آبیاری زهکشی از دانشگاه شهرکرد در گفت و گو با خبرنگار ایسنا درباره تاثیر پروژه انتقال آب سرشاخه های هلیل بر روند زندگی مردم و تولید ریزگردها توضیح داد: تالابی در کشور وجود ندارد که وضعیت مناسبی داشته باشد؛ یا به کلی خشک شده اند و یا در حال نابودی هستند. جازموریان هم یکی از این موارد است و سد سازی ها هم مشکلات آبی کشور را دوچندان کرده اند و به نظر می آید پروژه های انتقال آب در کشور پیش از آنکه مبنای علمی داشته باشد، متاثر از سیاست و قدرت باشند. سازمان یونسکو برای انتقال آب معیارهایی را مشخص کرده که پروژه های انتقال آب در کشور و خصوصا پروژه انتقال آب سرشاخه های هلیل مطابق با هیچ یک از این معیارها نیست و لازم است اشاره ای به این معیارها داشته باشیم.
تشریح معیارهای یونسکو برای انتقال آب بین حوضه ای
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه جیرفت با اشاره به شرایط لازم برای انتقال آب بین حوضه ای، توضیح داد: ناحیه مقصد، باید بعد از توجه به منابع جایگزین تأمین آب و تمامی اقدامات منطقی برای کاهش تقاضای آب و تأمین نیازهای فعلی و پیش بینی شده، کمبود جدی داشته باشند تا طرح انتقال آب قابل توجیه باشد. تاکید یونسکو بر انجام تمامی اقدامات منطقی کـاهش تقاضای آب، نشان دهنده اولویت مدیریت تقاضا بر مدیریت عرضه است. یعنی اگر کمبود آبی را بتوان با مدیریت تقاضا و هزینه های معقول رفع کرد به انتقال آب بین حوضه ای نیازی نخواهد بود، در حالیکه در طرح انتقال آب هلیل رود این گونه تمهیدات اندیشیده نشده است.
پروژه های انتقال آب در کشور متاثر از سیاست و قدرت
وی افزود: علاوه بر آن حوضه مبدأ نباید با کمبود جدی آب مواجه شود، در صورتیکه جنوب کرمان با کمبود جدی آب روبرو است. همینطور کیفیت زیست محیطی در حوضه های مبدأ و مقصد مورد تهدید و تخریب قرار نگیرند، با انتقال این طرح محیط زیست جنوب کرمان مورد تهدید و حتی نابودی است. اجرای طرح نباید سبب بروز اختلالات اساسی اجتماعی و فرهنگی شود و این در شرایطی است که با عنایت به کمبود آب در جنوب کرمان، اختلالات اساسی اجتماعی و فرهنگی و حتی تنش های اجتماعی قابل پیش بینی است. منافع خالص ناشی از اجرای طرح به صورت عادلانه بین حوضهها تقسیم شود که درباره این طرح در این خصوص هم عدالت نادیده گرفته شده است. همینطور ناحیه مقصد هیچ راه دیگری بجز انتقال نداشته باشد و در این خصوص هم بطور قطع چنین نیست. مهمتر اینکه حقآبه مبدا حفظ شود.
وی درباره شرایط بحرانی آب در کشور و منطقه جنوب کرمان توضیح داد: طی سالهای گذشته منابع آبی زیر زمینی با عنایت به مصرف بی رویه کاهش بسیاری داشته و ما به گونه ای مصرف می نماییم که انگار همان ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر سالانه ۵۰ سال قبل را داریم در صورتیکه این رقم به کمتر از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده است و با بحران شدیدی روبرو شده ایم.
راندمان ۳۵ درصدی کشاورزی ایران
وی با اشاره به اینکه مصرف آب ما بیش از توان طبیعت ماست و در نتیجه با بیلان های منفی شدیدی در منابع آب زیرزمینی روبرو شده ایم، افزود: شوربختانه اینکه ۹۳ درصد آب در ایران در بخش کشاورزی مصرف می گردد که چیزی حدود ۳۵ درصد راندمان دارد و رقم بسیار پایینی است، همینطور ۹۷ درصد آبهای سطحی سالانه مصرف می گردد و در واقع منابعی برای ذخیره باقی نمی ماند.
سدسازی در ایران بدون توجه به محیط زیست
فاریابی در پاسخ به اینکه آیا سد سازی سبب برهم زدن اکوسیستم شده و در خشکسالی و حتی برداشت آبهای زیرزمینی نقش داشته است، توضیح داد:
سدسازی در پس از انقلاب با یک عطش شروع شد و مسئولان ذیربط در تلاش بودند از دنیا عقب نمانند و توجهی به محیط زیست، مهاجرت انسانی و… نداشتند و هزینه های گزافی با مطالعات اولیه و کار کارشناسی ضعیف بر جامعه تحمیل شد و به دنبال آن محیط زیست نابود شد.
سد گتوند از ننگین ترین سدهای تولید شده در ایران
وی افزود: بعنوان مثال سد کرخه با ظرفیت ۷.۵ میلیارد متر مکعب ساخته شد و هیچ زمانی بیشتر از ۲میلیارد متر مکعب ذخیره نداشت، بقیه سدها هم همینطور. در واقع حجم سدها به مراتب بیشتر از ظرفیت رودخانه ها تولید شدند. همینطور سد گتوند یکی از ننگین ترین سدهایی است که تولید شده و یک حجم عظیمی از آب شیرین در محدوده ای بدون مطالعات علمی اولیه در آن ذخیره شد که تمام آن محدوده شوری بالایی داشت و نتیجه آن شده که شورترین دریاچه را احداث کرده ایم که هیچگونه استفاده ای ندارد و عملا چالش بزرگی برای محیط زیست فراهم نموده و این بی توجهی بخش دولتی به نظرات علمی و کارشناسی دوستداران محیط زیست و اساتید دانشگاه در مورد احداث این سد را نشان داده است چونکه هر چه فریاد زدند نتیجه ای در برنداشت و آنها بدون توجه به موضوعات مطرح شده کار خویش را ادامه دادند.
ضرورت نداشتن خودکفایی در بیشتر محصولات کشاورزی
وی با تصریح بر اینکه اقتصاد مبتنی بر نفت بهره وری اقتصادی در کشاورزی نادیده گرفته شده و کشاورزی به حال خود رها شده است، توضیح داد: الگوی کشت مناسبی نداریم. به عنوان مثال در اصفهان برنج کشت می گردد واقعیت این است که خودکفایی در بیشتر محصولات کشاورزی هیچ ضرورتی با عنایت به کمبود شدید آب در کشور ندارد و لازم است با استفاده از واردات، نیاز کشور تامین گردد. در واقع با این همه مشکلات زیست محیطی، اقلیمی و کمبود آب، صحبت از خودکفایی واقعا بی معناست.
آرمان دست یابی به امنیت غذایی و ناامنی شدید در مبحث آب
فاریابی افزود: هدر رفت آب در بخش کشاورزی بیش از حد است و طبق آمارها حداقل ۵۰ درصد آن به ضعف دستگاه های دولتی بر می گردد هرچند که اعتقاد دارم حاکمیت برای برون رفت از این بحران کمبودهایی هم که از سوی کشاورز است را باید جبران کند و با این اوضاع نابسامان آب باید به سمت صنعتی شدن گام برداریم و در واقع آرمان دست یابی به امنیت غذایی سبب ناامنی شدید در مبحث آب شده و این فاجعه ای است بزرگ که ما چشمانمان را بر روی آن بسته ایم و اگر از همین امروز مدیریت نکنیم و اشتباهاتمان را به سرعت جبران ننماییم، بزودی در گرداب آن گرفتار می شویم.
صرفه جویی در مصرف غیر کشاورزی بحران آب را حل نخواهد کرد
وی پیشنهادی برای برون رفت از این بحران عرضه داد و تصریح کرد: مدیریت صحیح منابع آب با جدیت و سرعت و فرهنگ سازی در بلندمدت یکی از راهکارهاست. ضمن اینکه جا داشت رشته دیپلماسی آب در کشور راه اندازی می شد و برای گرفتن حقابه خود از همسایگان تلاش می کردیم و در واقع ما در حکمرانی آب بسیار ضعیف عمل می نماییم. آموزش باید از مدرسه صورت گیرد هر چند که مصرف غیر کشاورزی فقط ۷ درصد است و صرفه جویی در این حوزه ها مشکلی از بحران آب حل نخواهد کرد.
خاک در حال نابودی
فاریابی خاطرنشان کرد: دغدغه خاک از آب بیشتر و ضروری تر به نظر می آید و احتمال اینکه روزی خشکسالی ها از بین برود وجود دارد ولی ما به واسطه مصرف بیش از اندازه کود و سم و آبیاری های نابجا در حال نابودی خاک هستیم و این خطر هم بسیار جدی و غیر قابل جبران است و بدست آوردن خاک سالم امری غیرممکن است. باید وزارت کشاورزی با جدیت وارد میدان شود و ضمن آموزش مردم و کشاورزان، اجرایی شدن تحقیقات و پژوهش ها را سروسامان دهد و از آمار سازی های بی مورد به شدت پرهیز شود و فقط به دنبال خروجی کار باشد.
گفت و گو از ارسلان سالاری، خبرنگار ایسنا