سگ ها و گربه های بلاصاحب چه بلایی بر سر حیات وحش شهری می آورند؟

باغ من: رئیس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی می گوید صاحبان خانه می توانند با حفاظت مستقیم از زیستگاه ها در مناطق شهری تاثیر مثبتی روی جلوگیری از تغییرات اقلیمی دارند.

دکتر سیدمهدی مصطفوی در گفت و گو با ایسنا با اشاره به تعریف حیات وحش اظهار داشت: مجموعه ای از موجودات زنده یا گونه های جانوری و گیاهی که در محیط های طبیعی و غیرپروسه های انسانی زندگی می کنند و بطور طبیعی در اکوسیستم های طبیعی قرار دارند همین طور کلیه موجودات زنده به غیر از انسان و حیوانات اهلی شده را در تعریف جدید حیات وحش می گوییم.

او با اشاره به تغییر اقلیم اظهار داشت: تغییر اقلیم باتوجه به تعریف سازمان ملل به تغییرات طولانی مدت دما و الگوهای آب و هوایی اشاره دارد. چنین تغییراتی به سبب تغییرات در فعالیت خورشید یا فوران های آتشفشانی بزرگ می تواند طبیعی باشد اما از دهه ۱۸۰۰ کارهای انسانی محرک اصلی تغییرات آب و هوایی بوده که عمدتا به سبب سوزاندن سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ، نفت و گاز اتفاق افتاده است.

رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی افزود: اکوسیستم های شهری نقش مهمی در ارائه طیف وسیعی از خدمات به ساکنان خود ایفا می کنند و عملکرد آنها عمیقا با اثرات تغییرات آب و هوایی در هم تنیده شده است. اکو سیستم های شهری خدمات نظارتی مانند کنترل دما، نگهداری کیفیت هوا و مدیریت آب و طوفان ها، بعلاوه تامین غذا و آب را ارائه و مزایای فرهنگی مثل ترویج آموزش حفاظت محیط زیست و ترویج تفریح ​​و وحدت جامعه را فراهم می کنند.
عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی
او از فاکتورهای مهم تهدید کننده تنوع زیستی و کاهش و تخریب زیستگاه های حیات وحش نام برد و اظهارکرد: تغییر کاربری، شکار بی رویه و تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، ورود گونه های مهاجم و غیربومی، آلودگی ها و بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی همچون این عوامل است اما یکی از بزرگترین خطرات هم اکنون تغییر اقلیم جهانی است. افزایش دمای زمین موجب تغییر در خیلی از جنبه های زیستی گونه ها مثل فنولوژی (رخدادهای بیولوژیک دوره ای یا سیکلی در گیاهان و جانوران که متاثر از شرایط محیطی خصوصاً تغییرات دمایی ناشی از شرایط هوا و اقلیم مثل جوانه زنی و گل دهی گیاهان در بهار، تغییرات رنگ برگ ها در پاییز، مهاجرت و لانه سازی پرندگان و حشرات و خواب زمستانی است.)، فیزیولوژی، ریخت شناسی، چرخه جمعیتی و پراکنش گونه ها شده است که پیش بینی می شود بیشترین تاثیر را روی گونه های دارای پراکنش جغرافیایی کم، گونه های کوهستانی و گونه های بومی خواهد گذاشت.

رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی افزود: گرمایش جهانی با تغییر در وضعیت گونه ها، موجب تغییر در دوام و پویایی اکوسیستم های آبی و خشکی خواهد شد. تغییر در تنوع زیستی بصورت تغییر در تنوع گونه ها، افزایش مهاجرت، نابودی و حذف برخی گونه ها، طغیان آفات و کاهش مقاومت میزبان ها و افزایش جهش های ژنتیکی رخ می دهد.
نقش تغییرات اقلیمی در وضعیت زیستگاه های حیات وحش
مصطفوی در توضیح عوامل تغییرات اقلیمی در ارتباط با تحولات زیستگاه ها اظهار داشت: با تغییر دما و الگوهای بارندگی، زیستگاه های طبیعی ممکنست تغییر کنند یا تخریب شوند. این تخریب در شهرها موجب تغییر در پراکنش گونه های وحش شوند. گونه های وحش ممکنست به سبب تغییرات اقلیمی گرفتار کمبود منابع غذایی، آب و زیستگاه مناسب می شود که می تواند به رقابت بیشتری در بین گونه ها منجر شود. همین طور تغییر اقلیم می تواند به گسترش گونه های ناقل بیماریها و بیماریهای جدید منجر شود که این می تواند روی سلامتی حیات وحش و حتی انسان ها تأثیر بگذارد.

رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی در ادامه با اشاره به تغییر رفتار و عادات غذایی اشاره کرد: حیات وحش ممکنست به تغییرات در دسترسی به غذا و منابع دیگر واکنش نشان دهد و امکان دارد موجب تغییر در عادات مهاجرت و تولید مثل آنها شود. با تغییرات اقلیمی، ممکنست شاهد تغییر در ترکیب گونه ها در مناطق شهری هم باشیم.

او با اعلان اینکه تغییرات اقلیمی بر همه گونه ها تاثیر منفی نمی گذارد، اظهار داشت: به عنوان مثال مرزهای حیات گونه ای مانند سوسمار دم تیغی بین النهرین در اهواز با تغییر اقلیم افزایش می یابد چونکه افزایش دما موجب می شود حتی به جوامع شهری نزدیک شود. برعکس گونه های مناطق کوهستانی یا گونه های ساکن در زیستگاه های کوچک مثل دوزیستان هستند. دوزیستان شهری مثل قورباغه و وزغ تا دوزیستان دیگر مثل سمندرها به سبب اینکه نمی تواند خودشان را بر اثر تغییر اقلیم جا به جا کنند، بیشترین لطمه را می بینند.
اثر تغییر اقلیم بر زمان بندی فصل ها و کیفیت هوا مصطفوی درباب اثر تغییر زمان بندی فصل ها روی تغییرات اقلیمی اظهار داشت: تغییرات اقلیمی می تواند موجب تغییر زمان بندی فصل ها شود. مانند زودتر آمدن بهار یا تأخیر در پاییز. این تغییرات همچون در زمان گلدهی و گرده افشانی، تولید مثل، مهاجرت و در دسترس بودن غذا می تواند بر چرخه زندگی حیوانات تأثیر بگذارد.

او افزود: با افزایش دما حیوانات به مناطق خنک تر یعنی عرض های بالاتر جغرافیایی یا به ارتفاعات بالاتر می روند. به عنوان نمونه گونه های جنوب تهران با افزایش گرما به مناطق بالاتر نقل مکان می کنند. تعدادی از گونه ها مثل پرندگان و پستاندارانی مثل روباه که حتی در توچال می بینیم نیز چنین وضعیتی دارند.

مصطفوی در ادامه اظهار داشت: بستر رودخانه های نزدیک به جامعه شهری، با تبخیر آب بر اثر تغییرات اقلیمی به زمینه ای برای افزایش آلودگی تبدیل می شود و زیستمندان وابسته به منابع آبی از بین می روند.
گسترش گونه های غیربومی بر اثر تغییرات اقلیمی
رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی با اشاره به تاثیر تغییرات اقلیمی بر گسترش گونه های غیر بومی اظهارکرد: اگر گونه ای از کشوری دیگر وارد شد، گونه غیربومی تعریف می شود. این تعریف درست است اما اگر یک گونه از نقطه ای دیگر از ایران وارد یک نقطه دیگر شود، می تواند سبب آفت شود و در این شرایط گونه غیربومی تلقی می شود. در حقیقت وقتی مرزهای گونه ای بر اثر تغییر اقلیم از حاشیه به درون شهر کشیده شود، گونه مهاجم شمرده می شود. به عنوان مثال مرغ مینا سال ها بالاتر از جامعه شهری وجود نداشت. اینگونه قلمرو طلب است و می تواند زیستگاه پرندگان شهری را اشغال کند. گونه های غیربومی تحمل بیشتری دارند.

مصطفوی افزود: گونه های غیر بومی قادر به تحمل گرما و کم آبی بیشتر هستند بدین سبب تغییر اقلیم سبب گسترش گونه های غیربومی در جوامع شهری می شود.

او با اشاره به اینکه تغییرات اقلیمی می تواند تأثیرات اقتصادی و اجتماعی نیز داشته باشد، اظهار داشت: تغییرات اقلیمی سبب تخریب زیستگاه می شود و انسان ها برای کاهش مخاطرات ناشی از این نابودی همین طور تامین آب منابع مالی بیشتری را صرف کنند. زمانی درختان یک پارک بر اثر تغییرات اقلیمی و افزایش دما از بین برود، هزینه های مالی بیشتری باید صرف کرد.

مصطفوی درباره ی تاثیر تغییرات اقلیمی بر تنوع ژنتیکی اظهارکرد: گونه هایی که در زیستگاه های غیرشهری زندگی می کنند، می توانند با جمعیت های مختلفی زاد و ولد کنند و تنوع ژنتیک بیشتری دارند. آنها در جوامع شهری به شدت لطمه پذیر هستند چونکه جمعیت کمتری دارند علاوه بر آن زمانی که گونه ها بر اثر تغییرات اقلیمی زیستگاه ها و منابع غذایی خودرا از دست می دهند، به سمت شهر می آیند. به عنوان نمونه در نزدیکی اردبیل خرس ها به جوامع شهری نزدیک می شوند تا زباله ها تغذیه کنند.

رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی افزود: وجود گونه ها در شهر سبب جذاب تر شدن آن نیز می شود. برخی نماد ملی هستند و بعضی دیگر سبب سلامت روان ما می شوند. به عنوان نمونه اگر روزی گنجشک خانگی در سطح شهر نباشد، فقدان آنرا حس می نماییم و بر سلامت روان ما اثرگذار می باشد.
راهکارهای کاهش اثرات نغییرات اقلیمی
او درباره ی راهکارهای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی اظهار داشت: در این جهت لازم است در فرایندها، شیوه ها و ساختارهای در پیش گرفته شده بازبینی نماییم که نیاز است در سطوح کلی، جوامع محلی، گروه و خانواده اقداماتی صورت گیرد. طراحی باغ های زیستی برای صیانت از زیستگاه مهم می باشد. افزایش این باغ ها به گیاهان بومی کمک کرده و حیات وحش به این باغ ها مهاجرت می کنند مانند باغ گیاه شناسی.

مصطفوی به مدیریت آب و خاک اشاره و اظهارکرد: درصورت استفاده بهینه از آن و جلوگیری از آلودگی آب و خاک، می توان تاثیرات منفی نغییرات اقلیمی را کم کرد.

او افزود: جلب مشارکت جوامع محلی در برنامه های صیانت از حیات وحش و آموزش آنان در مورد اهمیت حفظ تنوع زیستی می تواند تأثیر مثبتی داشته باشد. ایجاد کریدور یا راهروهای ارتباط اکولوژیک بر کاهش اثرات تغییرات اقلیمی موثر است. زیستگاه گونه های حیات وحش محدود شده است ولی بوسیله کریدورها می توانند جابجا شوند. از طرف دیگر وقتی یک گروه بومی بر اثر تغییرات اقلیمی لطمه می بیند، ورود گونه غیربومی می توان ضربه نهایی را به آن وارد کند، اگر مردم اینگونه ها را نخرند، اثر مخرب گونه های غیربومی مانند راکون، انواع ماهی ها، خزندگان مثل پیتون و لاکپشت پشت گوش قرمز کاهش پیدا می کند.

رییس گروه جانوری دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی اضافه کرد: گونه های غیربومی مانند بعضی کاج ها مثل اللوپتی مواد شیمیایی اطراف خود ترشح می کنند که سبب عدم رویش گونه دیگری در اطراف آن می شود تا بتواند از منابع غذایی خاک استفاده نماید، در نتیجه گونه بومی امکان رویش پیدا نمی کند.

مصطفوی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیاد غذادهی دستی به حیوانات ولگرد می تواند به حیات وحش شهری لطمه بزند؟ اظهارکرد: بطور قطع این کار تاثیر منفی دارد. عامل انقراض بسیاری از گونه ها نه فقط در ایران بلکه در جهان سگ ها و گربه ها هستند که از پرندگان تا خزندگان اثر منفی می گذارند. اگر به سگ ها و گربه ها اجازه داده شود آزادانه در سراسر یک محله پرسه بزنند، می توانند مناطق طبیعی را با فضولات خود آلوده کنند علاوه بر آن موجب انتقال بیماری به پرندگان و سایر حیوانات وحشی شوند.

او کاهش مصرف کود را از دیگر راه های کمتر کردن تاثیر تغییرات اقلیمی دانست.

مصطفوی در آخر یکی دیگر از راه های کمتر کردن تاثیرات تغییرات اقلیمی ذکر کرد و اظهار داشت: لازم است هدررفت انرژی در خانه را کم کرد علاوه بر آن از منابع غذایی محلی بیشتر استفاده و از چمن کاری اجتناب کنند. کاشت درخت سازگار با آب و هوای منطقه در جذب کربن موثر است علاوه بر آن زیستگاه های حیات وحش شهری را تغییر کاربری ندهیم. بخشی مربوط به دستگاه هایی مانند شهرداری است و بخشی مربوط به مردم چونکه با قطع یک درخت می توان زیستگاه یک گونه را از بین برد.

منبع: باغ من