دیپلماسی آب راه نجات رودخانه های مرزی

ارزش و اهمیت آب های مرزی و مشترک بر هیچ کس پوشیده نیست. ابزار احقاق این حق، دیپلماسی آب است و کشورها همواره در راستنای دریافت حق آبه خود از کشورهای دیگر بر تقویت دیپلماسی خود تاکید دارند. یک کارشناس آب درباره این مورد می گوید: دیپلماسی آب فقط مذاکره مستقیم نیست دیپلماسی آب بلند مدت و چند وجهیست.

به گزارش باغ من به نقل از ایسنا با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی و گسترش خشکسالی، ارزش آب روز به روز بیشتر می شود و حتی امکان دارد جنگ های آینده بر سر آب اتفاق بیفتد. در این شرایط، توجه و اهمیت دادن به مبحث آب های مشترک و مرزی از ارزش بالایی برخوردار می باشد. کشور ما با مساحت بالایی که دارد، در نقاط مختلفی آب خویش را با همسایگان تقسیم می کند و برای تصمیم گیری درباره این آب باید دیپلماسی آب محقق شود.

محسن موسوی در گفت و گو با ایسنا ضمن اشاره به مبحث دیپلماسی آب اظهارکرد: ما در این سال ها برای تأمین آب زابل به جای دیپلماسی آب به اقدامات گران قیمت روی آوردیم این درحالیست که امکان انجام کارهای بهتری در چهار دهه گذشته بود. منظور از اقدامات بهتر دیپلماسی آب است دیپلماسی آب فقط این نیست که هیئتی به افغانستان برود و برگردد. دیپلماسی آب اصول دارد، دراز مدت است و چندوجهی. دیپلماسی آب تنها مذاکره مستقیم نیست.

وی افزود: کشور ترکیه در این حوزه کار ظریفی انجام داده است. این کشور به تازگی طی قراردادی که با کشور افغانستان به امضا رسانده، برای کنترل فرودگاه کابل به وسیله پیمانکاران ترک با افغان ها به توافق رسیده است. بطور قطع این طرح، مقدمه ای برای کارهای دیگر است.

موسوی افزود: ما تنها برای رودخانه هیرمند با ظرفیت ۷ میلیارد متر مکعب آب قرارداد داریم در حالیکه از فراه رود افغانستان با ظرفیت ۱.۵ میلیارد آب که قراردادی هم ندارد، غافلیم. مذاکره برای آب چند راه دارد که یکی از آنها صحبت مستقیم است. واضح و مبرهن است که این روش با مخالفت سران افغانستان همراه خواهد شد. سیستم های دیپلماتیک حول ساز و کار بده بستان می چرخند. وقتی چیزی برای عرضه نباشد، چیزی هم به دست نخواهید آورد.

وی در ادامه اظهار داشت: برای آغاز فرآیند بلندمدت مذاکره آب، کشور ایران می تواند نیازهای عمرانی، اشتغالزایی و صنعتی ولایت فراه افغانستان را تأمین کند. این استان بسیار محروم است. این اقدامات می تواند منجر به قراردادی شود که طی آن فراه رود آزاد گذاشته شود. این یک خبر نیست، بلکه یک اخطار است. ساخت سد بخش آباد در این منطقه درحال آغاز است. اگر این سد زده شود، فاتحه هامون خوانده خواهد شد. ما باید اقداماتی انجام دهیم تا نیاز مردم محروم این منطقه را به توسعه کشاورزی برطرف نماییم تا مجبور به ساخت سد نشوند و اجازه روانه شدن سیلاب های فصلی را بدهند.

موسوی افزود: در مرزهای شمالی و رودخانه ارس، ترک ها بالادست هستند و ما پایین دست. در کنوانسیون سال ۱۹۹۷ که درباره مسیرهای آبی غیرقابل کشتیرانی است، احترام به پایین دست مد نظر قرار گرفته است. نکته قابل تامل این است که خبری از امضای کشورهای ایران، ترکیه و افغانستان پای این کنوانسیون نیست اما کشورعراق آنرا امضا نموده است.

وی اضافه کرد: ما باید حوضه آبریز مشترک(RBO) یا یک کمیته مشترک حوضه آبریز را تشکیل دهیم تا کشورهای ذی نفع مانند ترکیه، ارمنستان اذربایجان و ایران منافع و مضار خویش را مطرح کنند و از وضعیت یکدیگر آگاه شوند. در این خصوص وزارت امور خارجه و نیروی ما باید قوی عمل کنند و برای این کار هم نیازمند دیپلمات های رشته آب یا متخصصان آبی هستیم که مسلط به دیپلماسی باشند که ما نداریم. ما باید در مذاکرات خود منافع سه استان آذری زبان خویش را مطرح نماییم. ترکیه و آذربایجان برای همزبانان خود احترام خاصی قائلند.

موسوی تصریح کرد: باید حداقل ۴ میلیارد متر مکعب آب در نخستین نقطه ارس که در پلدشت قرار دارد، وارد کشور ایران شود تا نیاز آبی مهم ترین دشت این منطقه که مغان است، به خطر نیفتد. حقابه رودخانه ارس که باید جاری باشد، ۳۵ متر مکعب بر ثانیه است که حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب را تشکیل می دهد. سه میلیارد متر مکعب باقی مانده باید وارد ارس شود و طبق پروتکلهای موجود با اتحاد جماهیر شوروی که هنوز هم برقرار هستند، نیمی به مصرف آذربایجان و ارمنستان و نیمی هم به مصرف ما برسد.

وی ضمن اشاره به آلودگی بوجود آمده در ارس اظهار داشت: کارخانه های تولید مس ارمنستان در نوردوز باید مورد بحث قرار گیرند. ضایعات این کارخانه ها سمی است و علیرغم اخطارهای مختلف هنوز وارد ارس می شود.
آیا دستورالعملی برای تقسیم عادلانه آبی که از ترکیه نشات می گیرد، وجود دارد؟
موسوی با اشاره به اینکه ترکیه آب منطقه را در کنترل خود دارد، اظهارکرد: کشور ترکیه روی رودهای دجله و فرات سدهای عظیمی ساخته و کنترل دجله و فرات را به دست گرفته است. ترکیه سه برابر مقدار روان آب دجله در بالادست حجم ساخته است. با عنایت به این که ما کنوانسیون آب پایین دست را امضا نکردیم، تنها به صورت عرفی می توانیم خواهان دریافت آب باشیم.

وی در انتها اظهار داشت: در هورالعظیم عرف این است که هزاران سال آب دجله به تالاب بین المللی هورالعظیم می ریخته و باید این روند حفظ شود. اما شواهد چیز دیگری را نشان داده است. دو سوم این تالاب که در عراق است، کاملا خشک شده و یک سوم آن که در ایران است، به وسیله رودخانه کرخه زنده نگه داشته شده است. مشکل ما تأمین آب دجله است چون که فرات و دجله در قرنه عراق به هم می پیوندند و شط العرب و در ادامه اروندرود را می سازند. تأمین آب دجله از سرچشمه های ایران ۱۵ الی ۲۰ درصد است و مابقی آن مرتبط به ترکیه است. دولت ایران همواره به قانون نانوشته ۵۰ ۵۰ متعهد بوده است و حتی در صورت بهره برداری از این آب، سهم کشورهای دیگر را پرداخته است.