یادداشت؛ ۲۹ دی روز هوای ناپاک برای اصفهان

باغ من: کلانشهر اصفهان با بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودروی سبک و سنگین و صنایع بزرگ آلاینده، روزهای آلوده ای را سپری می کند.

خبرگزاری مهر – گروه استان ها- حسین احمدی کیا*: کلانشهر اصفهان با بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودروی سبک و سنگین و صنایع بزرگ آلاینده روزهای آلوده ای را سپری می کند که متهمان اصلی این آلودگی ها، اول وزارت صنعت، معدن و تجارت به سبب تولید خودرو های بی کیفیت و استقرار صنایع آلاینده و دوم اداره استاندارد صنعتی، به سبب قوانین ناکارآمد هستند.
هر چند تعداد خودرو ها زیاد است اما آلودگی اصلی این خودرو ها به سبب فناوری پایین آنهاست. در تمام خودرو های تولیدی نسبت قدرت به مصرف سوخت که نشان دهنده کیفیت خودرو است، بسیار کمتر از مشابه اروپایی آنهاست. ناهمخوانی سوخت و فناوری خودرو ها و استفاده نکردن از کاتالیست مناسب، آلودگی هوای شهرهای ایران را شدت بخشیده است.
تصاویر ماهواره ای نشان می دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد به سبب تجمع خودرو ها در مرکز شهر اصفهان زیاد نیست بدین سبب کیفیت سوخت مطلوب است اما ذرات معلق حاصل از احتراق ناقص خودرو ها سبب افزایش آلودگی هوای شهرهای ایران شده است. قبل تر با حذف سرب از بنزین، انژکتوری شدن خودرو ها و موتورسیکلت ها و حذف پیکان از خط تولید، آلودگی هوا به مقدار قابل توجهی کم شده بود.
آمار شرکت پخش فرآورده های نفتی اصفهان (بخش مرکزی) نشان میدهد با وجود آنکه تعداد خودرو ها به شدت بالا رفته اما از سال ۱۳۸۴ تا امسال، مصرف بنزین اصفهان مرکزی که یک هزار میلیون لیتر در سال بوده، تفاوتی نکرده است و حتی مصرف گازوئیل نیز کم شده است.
به عبارت دیگر افزایش نسبی کیفیت خودرو ها در مقطع کوتاهی سبب کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا شد اما متأسفانه این کار توسط وزارت صنعت ادامه نیافت و اکنون مصرف بنزین خودرو های ساخت داخل سه لیتر بیشتر از خودرو های اروپایی و آلودگی آنها نیز چند برابر بیشتر است.
از سوی دیگر وزارت صمت با استقرار صنایع آلاینده فولاد، سیمان و آجرپزی ها و صنایع پایین دستی آنها در محدوده کوچکی از استان اصفهان سبب افزایش آلودگی هوای این شهر شده است؛ فولاد مبارکه، ذوب آهن و صنایع سیمان از سمت جنوب منتشر کننده مقادیر زیادی از ذرات معلق، اکسیدهای گوگرد و ازت هستند. از سمت شرق نیز کوره های آجرپزی و از سمت شمال غربی پتروشیمی ها، پالایشگاه اصفهان و نیروگاه شهر را احاطه کرده اند. احتراق این ها ذرات معلق ریز تولید می کند که در زمستان با رطوبت هوا ترکیب می شود و لایه ای سیاه رنگ به وجود می آورد.
علی رغم آنکه تعداد خودرو های اصفهان یک چهارم تهران است اما تصاویر ماهواره ای نشان می دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد اصفهان با تهران برابر است و میزان ذرات معلق اصفهان بیشتر از تهران و دیگر شهرهای صنعتی است.
متأسفانه به سبب قوانین ناکارآمد، اداره استاندارد نیز به کمک صنعت آمده و آلودگی آنها را رد می کند. اداره استاندارد تنها غلظت خروجی از دودکش ها را برای چند آلاینده خاص مدنظر قرار داده است؛ در صورتیکه حد انتشار آلودگی باید برمبنای میزان تولید باشد برای اینکه غلظت به آسانی قابل دست کاری است. متأسفانه اغلب صنایع اصفهان مجهز به سیستم کنترل اکسید نیتروژن و گوگرد و ترکیبات آلی فرار نیستند. محیط زیست و مسئولان استانی نیز تنها نظاره گر هستند.
در بهترین شرایط با سیستم های کنترل آلایندگی، تولید هر تن آهن خام در کارخانجات اروپایی و آمریکایی سبب انتشار ۳۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم ذرات معلق کل و ۱۴۰ تا ۵۰۰ گرم ذرات ۲.۵ میکرون می شود. از هر تن تولید سینتر ۲۰۰ گرم ذرات کل و ۸۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ منتشر می شود.
بخش شارژ کوره بلند ۲۵ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ برای هر تولید هر تن فولاد خام انتشار می دهد. تولید هر تن فولاد در کوره های باز تبدیل آهن خام به فولاد بین یک تا ۱۱ کیلوگرم ذرات معلق کل و بین ۶۰۰ تا ۶۳۰۰ گرم ذرات ۲.۵ میکرون آزاد می کند. برای تولید هر تن فولاد در کوره قوس الکتریکی نیز بین ۲۰ تا ۵۵۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون و برای هر تن تولید ورق به روش نورد سرد تا ۱۰۰ و نورد گرم تا ۴۰ گرم ذرات معلق در هوا منتشر می شود؛ همین طور برای هر تن تولید فولاد ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم اکسید گوگرد و بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم اکسید نیتروژن خارج می شود.
کروم، مس، روی، آرسنیک، نیکل، کادمیم، منیزیم، جیوه، سرب و سایر فلزات سمی و خطرناک از آلاینده های مهم صنایع آهن و فولاد بشمار می روند که هیچ وقت مورد پایش قرار نمی گیرند. این ذرات سنگین روی زمین نشسته و توسط باران به آب های زیرزمینی نفوذ می کنند.
به طور کلی صنایع فولاد منشأ اصلی آلاینده های خطرناک هستند که جمعیت شهرهای اطراف آنرا گرفتار مشکل می کند. فولاد مبارکه اصفهان در سال قبل ۵۰ درصد بیشتر از جمعیت ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری شهرستان اصفهان گاز مصرف کرده است.
آذر ماه امسال میانگین ۷۷۰ مگاوات برق از اصفهان دریافت کرده و جالب است که پیک مصرف سراسر شهرستان اصفهان (شامل خانگی، تجاری، صنعتی و عمومی) ۷۹۰ مگاوات بوده است و البته این مردم اصفهان هستند که باید به خاطر تامین برق این صنایع، هوای آلوده متأثر از نیروگاه های اصفهان را نیز تنفس کنند.
صنعت در سال قبل بیش از ۳۵ هزار میلیارد تومان یارانه گاز و برق گرفته و به ظاهر فولاد صادر می کند اما در عمل برق و گاز را ارزان صادر و آلودگی آنرا نصیب مردم اصفهان کرده است و وقتی فشار گاز کاهش پیدا می کند باید مازوت نیروگاه ها را نیز تنفس نماییم. ذوب آهن نیز از این موهبت الهی بی نصیب نبوده و بیش از ۹ هزار میلیارد تومان یارانه بابت گاز گرفته است. حداقل انتظار مردم این است که قسمتی از آنها صرف کنترل آلودگی هوایشان شود.
کارخانجات سیمان حتی با وجود کنترل آلایندگی، به ازای هر تن تولید کیلینکر بین ۱۳۰ تا ۵۲۰ گرم ذرات معلق کل و ۱۳۰ تا ۲۶۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون و حجم زیادی اکسید گوگرد و ازت منتشر می کنند که متأسفانه دو واحد بزرگ در اصفهان در جهت باد غالب این شهر قرار دارند و تصاویر ماهواره ای حکایت از انتشار آلایندگی آنها به سمت اصفهان دارد.
واحدهای آجر نیز از دیگر صنایع آلاینده اصفهان هستند که علاوه بر ذرات معلق از کوره و معادن آنها، آلاینده های خطرناکی وارد شهر اصفهان می کنند. متأسفانه بجای جابجایی این صنعت، به آنها گاز داده اند و تصور کرده اند با تغییر سوخت مشکل آلودگی آنها حل می شود در صورتیکه با سوختن خاک و مواد معدنی در کوره های آجرپزی، ده ها آلاینده و گاز سمی نظیر هیدروژن فلوراید، هیدروژن کلراید، آرسنیک، کادمیوم، کبالت، نیکل، سرب، بنزن، تولوئن، اتیلن، نیکل، منگنز منتشر می شود.
درحالی که میانگین جهانی مصرف گاز واحدهای آجر ۵۸ مترمکعب بر تن است، این صنعت ۱۲۶ مترمکعب گاز مصرف کرده است. برداشت خاک صنایع آجر و آهک نیز سبب بزرگترین کانون ریزگرد ایران در منطقه سجزی شده که هنوز فعال است. صنعت آجر اطراف اصفهان در سال قبل معادل ۴۰ درصد اصفهان گاز مصرف کرده است و نزدیک به ۷، ۰۰۰ میلیارد تومان یارانه از این بابت گرفته اند اما در مقابل نه حاضر به جابجایی و نه کنترل آلودگی هستند و تنها آلایندگی آنهاست که نصیب مردم اصفهان شده است.
* دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان