گزارش باغ من؛ سایه شوم ریزگردها بر سر دیار زاینده رود

خشکی زاینده رود و بیابانی شدن پهنه های وسیعی از استان اصفهان همچون تالاب گاوخونی، کانون های بحرانی گردوغبار را افزایش داده و این خطه در چهار فصل سال هوا ندارد.

خبرگزاری مهر – گروه استان ها- ندا سپاهی: کانون های فرسایش بادی که تا سال قبل هشت شهرستان آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، خوروبیابانک، نطنز، نائین و کاشان را درگیر کرده بود امسال گریبانگیر ۱۰ شهرستان استان اصفهان است.
برپایه مطالعاتی که بتازگی توسط دو سازمان حفاظت محیط زیست و جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام شده، کانون های بحرانی گرد و غبار در استان اصفهان در یک سال اخیر از ۱۶ نقطه به ۱۸ منطقه بالا رفته و این دو کانون بحرانی جدید که حدود پانزده هزار هکتار وسعت دارد نه در نواحی کویری و بیابانی شمال و شرق استان بلکه در دو شهرستان گلپایگان و شهرضا در غرب و جنوب غرب اصفهان شناسایی شده است.
از سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز انتظار داریم از طرح های تامین آب اصفهان دفاع کرده و مانع آنها نشود؛ محیط زیست کشور باید برای احیای گاوخونی اقدام نموده و نقش خودرا برای حفظ زاینده رود و بهبود وضعیت آلودگی هوای اصفهان ایفا کند
استان اصفهان با اقلیمی خشک و نیمه خشک دارای سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار اراضی بیابانی است که با شناسایی دو کانون فرسایش بادی جدید، سال جاری وسعت نقاط بحرانی گرد و غبار داخلی استان به حدود یک میلیون و پانصد هزار هکتار می رسد.
با خشکسالی های متوالی و سوءمدیریت منابع آب کشور، کانون های داخلی و خارجی ریزگرد اصفهان را احاطه کرده و شیب تند بیابانزایی ادامه دارد و حالا فاجعه خشکی هامون و هورالعظیم در سیستان و بلوچستان و خوزستان در گاوخونی اصفهان درحال تکرار شدن است.
مطالعات پهنه بندی گرد و غبار سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی نشان میدهد که ۲۰ درصد از کانون های بحرانی کشور در استان اصفهان و بطور عمده در شمال و شرق این استان بوده و ترکیبات تشکیل دهنده ریزگردها مواد معدنی، کانی های رسی و دوده (کربن سوخته) است.
در حالی که انتظار می رفت اصفهان در فصل بهار هوای پاک نفس بکشد اما آمار تأمل برانگیز وضعیت کیفی هوای این کلانشهر نشان میدهد که امسال تا حالا هوای پاک نداشته اما ۲۷ روز هوای ناسالم نفس کشیده است در صورتیکه در زمان مشابه سالهای ۹۷ و ۹۸ تنها روزهای پاک و سالم ثبت شده بود.
گسترش پهنه های گرد و غبار در مناطق وسیعی از اصفهان
این در حالی است که اصفهان در سالهای اخیر در اواخر ماه خرداد و ابتدای تیر بر اثر خیزش گرد و خاک شدید روزهای بسیار ناسالمی را تجربه می کند؛ نوید حاجی بابایی معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی استان اصفهان در این زمینه به خبرنگار مهر می گوید: هفته های پیش رو احتمال وقوع باد و گرد و خاک شدید وجود دارد برای اینکه باتوجه به کم بارشی امسال، پهنه های گرد و غبار در خیلی از مناطق استان خصوصاً در نیمه شرقی، شمال و مرکز اصفهان گسترش یافته است و بمحض شروع وزش باد، شدت گرد و خاک نسبت به سالهای قبل بیشتر خواهد بود و منطقه وسیعی را در بر خواهد گرفت.

همچنین مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان نیز علت ناسالم بودن روزهای بهاری این کلانشهر و شهرهای اطراف آنرا فعالیت کانون های گرد و غبار می داند و اظهار می کند: حدود ۱۰ ماه است که رودخانه زاینده رود آب ندارد و خیلی از مزارع کشاورزی کشت نشده و رها شده است که با وزش نسیمی به کانون گرد و خاک تبدیل می شوند.
اصفهان در احاطه سه منشأ گرد و غبار داخلی و خارجی
منصور شیشه فروش با اشاره به این که قسمتی از گرد و غبار اصفهان داخلی است، به خبرنگار مهر می گوید: استان ما در احاطه کانون های ریزگرد از استانهای مجاور قم، سمنان و یزد و کانون های خارجی از عراق و عربستان است.
او با اعلان اینکه قسمتی از گرد و غبار هوا ناشی از فعالیت معادن گچ و آجر در شهرستان اصفهان است، اضافه می کند: این معادن که بیشتر در منطقه سجزی، فساران و برخوار فعالیت می نمایند با همکاری سازمان صنعت، معدن و تجارت قرار شد الزامات زیست محیطی را رعایت کرده و برای جابه جایی از شعاع ۵۰ کیلومتری شهرها همکاری کنند.
شیشه فروش ابراز می کند: سازمان محیط زیست و وزارت نیرو باید مانند طرح احیای دریاچه ارومیه برای احیای زاینده رود نیز نگاه ملی داشته باشند و در بخش آب از وزارت نیرو انتظار داریم برای جلوگیری از تشدید فرونشست و خسارات طرح های تامین آب استان را که متوقف است، اجرائی کرده و با جلوگیری از بارگذاری های بیش از توان این حوضه مریض، برای احیای زاینده رود اقدام نماید.
او می گوید: از سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز انتظار داریم از طرح های تامین آب اصفهان دفاع کرده و مانع آنها نشود؛ محیط زیست کشور باید برای احیای گاوخونی اقدام نموده و نقش خودرا برای حفظ زاینده رود و بهبود وضعیت آلودگی هوای اصفهان ایفا کند.

مسائل زیست محیطی استان اصفهان پیچیده است
این درحالی است که معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور با اعلان اینکه مسائل اصفهان بسیار پیچیده است، به خبرنگار مهر می گوید: قبل تر فکر می کردم مشکلات زیست محیطی شهر تهران خیلی پیچیده است اما وقتی مطالعات گرد و غبار، صنایع و آب را دیدم به این نتیجه رسیدم که اصفهان واقعاً مسائل جدی دارد و سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی از پس آن بر نمی آید.
مسعود تجریشی با اشاره به این که خسارت آلودگی هوای تهران سال قبل چهار میلیارد دلار و شهر اصفهان به تنهایی هشت میلیارد دلار بود، اضافه می کند: طرح های انتقال آبی که ما در کشور مشکل داریم مربوط به اصفهان است و انتقال آب، مسائل اصفهان را به دیگر مناطق کشور می کشاند
اصفهان با مسائل اجتماعی و مهاجرت ها مواجه است
او با اعلان اینکه مسئله اصفهان تنها گردوغبار، آب و کشاورزی نیست، تصریح می کند: اصفهان درگیر مسائل پیچیده ای است؛ صنعت را نمی توانند جا به جا کند و خط انتقال آبی که اصلاً قرار نبوده سمت اصفهان کشیده شود، آنقدر مشکل استان پیچیده شده که حالا فشار می آورند یک خط لوله از این پروژه نیز به اصفهان منتقل شود. مسئله اصفهان دیگر گرد و غبار هوا و اشتغال نیست و این استان با مسائل اجتماعی و مهاجرتی هایی که اتفاق افتاده، مواجه می باشد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره اقدام این سازمان برای کمک به حل مشکل حوضه زاینده رود و گاوخونی و وضعیت گرد و غبار اصفهان می گوید: اقدامات سازمان محیط زیست به وظایف آن برمی گردد و قسمتی هم حاکمیت و دولت می باشد. ما کانون های گرد و غبار کشور را شناسایی کردیم و از صندوق ملی توسعه نیز منابعی در اختیار قرار گرفت که در آن مرحله در مناطقی که کانون های بحرانی وجود دارد اقداماتی برای کنترل گرد و غبار اجرا می شود که اصفهان نیز قسمتی از آن بوده است.
حل مشکلات اصفهان با کمک دانشگاهیان
تجریشی می گوید: از دانشگاه های این استان برای کمک به حل مسائل زیست محیطی دعوت کردیم و بهمن ماه سال قبل کنسرسیومی از هفت دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی، پیام نور، دانشگاه آزاد خوراسگان دانشگاه های علوم پزشکی اصفهان و کاشان و پارک علم و فناوری تشکیل شد و صندوق ملی محیط زیست نیز اعلام نمود که برای تحقیقات حمایت می کند.
وی اظهار می کند: از دانشگاهیان درخواست کردیم که بعنوان بازوی علمی محیط زیست به لحاظ سیاسی، آمایشی و اقدامات لازم برای حل مسائل استان اصفهان و حوضه آبریز زاینده رود ما را راهنمایی کنند، این کنسرسیوم، مجموعه دولتی و ذینفع نیست و اگر خوب نتیجه دهد باید از آن الگو گرفت برای اینکه در کشور دستگاه های دولتی ممکنست به بخشی نگری برسند و نگاه کلانی برای حل مشکل نداشته باشند.

ا ختصاص ۵۰ میلیون یورو برای مقابله با گرد و غبار کشور
او بیان این که سال جاری برای مقابله با گرد و غبار کشور پول خیلی کمی از صندوق ملی توسعه تزریق شد، ادامه می دهد: سال قبل ۳۵۰ میلیون یورو برای مقابله با ریزگردها تخصیص داده شد که امسال به ۵۰ میلیون یورو کم شد که در مقابل وسعت و گستردگی کار، این عدد قابل توجه نیست.
تجریشی با اعلان اینکه مشارکت مردم و الگوها باید تغییر کند و همه چیز پول نیست، خاطرنشان می کند: تغییر نگاهی که در سازمان جنگلها رخ داده و برمبنای تجربه ای که خصوصاً در ارومیه پیدا کردیم، جمع بندی ما این است که نهال کاری به صلاح نیست برای اینکه نهال هایی که تا قبل انقلاب کاشته شده در بعضی مناطق تا ۳ درجه افزایش دما را شاهد بودیم و بارش ها حداقل ۲۰ درصد کاش داشته است. بدین جهت سازمان جنگلها و مراتع کشور به سمت راهکارهایی از قبیل قرق مناطق رفته است و در سه سال قبل یک میلیون و ۲۵۰ هزار هکتار قرق در مناطق کشور انجام شده است.
کمبود اعتبارات دولتی مانع اجرای طرح های مقابله با بیان زایی در اصفهان
در همین پیوند معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان به خبرنگار مهر می گوید: روند بیابان زدایی در مقایسه با شیب تند بیابانزایی در استان بسیار کند است که این مساله از یک سو به سبب کمبود اعتبارات دولتی است که چهارچوب خاصی دارد اما از طرف دیگر برای مقابله با بیابانزایی نیاز به همکاری و هم افزایی همه دستگاهها است و اگر صرف برعهده دو اداره منابع طبیعی و محیط زیست استان باشد زمان بر است.
خسارت سالانه کانون های بحرانی فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی پیرامون خود در سطح استان اصفهان برمبنای نرخ تورم تا ابتدای سال ۱۳۹۹، ۱۲۴ میلیارد تومان بوده است
حسینعلی نریمانی با اعلان اینکه کانون های فرسایش بادی، مناطق فاقد پوشش گیاهی هستند که با وزش باد بیش از چهار متر بر ثانیه گرد و خاک ایجاد می کنند، می افزاید: خسارت سالانه کانون های بحرانی فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی پیرامون خود در سطح استان اصفهان برمبنای نرخ تورم تا ابتدای سال ۱۳۹۹، ۱۲۴ میلیارد تومان بوده است که خسارات کشاورزی، جاده ها، لطمه به خودرو ها، هزینه لایروبی و … را شامل می شود.
او با اشاره به این که برغم کمبود اعتبارات دولتی می توان با همکاری دستگاه های استان اقدامات بازدارنده ای در مقابل بیابانزایی اجرا کرد، اظهار می کند: همچون در بخش کشاورزی، تامین آب و مدیریت مصرف آن اهمیت دارد که اکنون شرکت آب منطقه ای استان درباره آب های زیرزمینی با نصب کنتورهای هوشمند اقدام نموده است.
لزوم توجه به زراعت چوب در اصفهان
این مقام مسئول با اعلان اینکه بهره برداری غیراصولی از معادن، برداشت بیش از اندازه منابع آب زیرزمینی و چرای بی رویه دام در مراتع همچون عوامل انسانی و تغییر اقلیم عامل طبیعی مؤثر بر پیش روی بیابان است، اضافه می کند: تغییر الگوی کشت و استفاده از گونه های با نیاز آبی کم خصوصاً در مناطق کویری لازم است و زراعت چوب را می توان جایگزین کاشت گونه های آب بَر مانند گرمک، طالبی و هندوانه در مناطق بیابانی کرد که سودآور است و آب کمتری نیز مصرف می شود.
نریمانی حذف معادن سطحی در مناطق بیابانی نزدیک به منابع زیستی و اقتصادی و دارای سکنه را از دیگر اقدامات ضروری می داند و می گوید: معادن سطحی مانند رس، گچ و خاک را باید در اصفهان حذف کرده و نیاز خودرا از استانهای مجاور نماییم که البته درباره گچ و خاک این اتفاق افتاده است و در هفت سال قبل با پیگیری استانداران مختلف و همت جمعی مدیران دستگاه های استان، سفره معادن گچ سطحی در شرق اصفهان برچیده شد و امسال نیز فعالیت آخرین معدن با اتمام پروانه بهره برداری، متوقف خواهد شد.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با اشاره به برنامه های این سازمان برای مقابله با بیابانزایی در امسال، خاطرنشان می کند: سه هزار هکتار نهال کاری در شهرستان های آران و بیدگل، نائین، اصفهان و برخوار و ۲۱۰۰ هکتار عملیات آبیاری و مراقبت برای سال جاری پیش بینی شده است؛ همین طور پنج هزار هکتار مدیریت روان آب، پنج هزار هکتار مدیریت جنگل های دست کاشت، ایجاد ۱۰۰ کیلومتر بادشکن غیر زنده و ۱۰۰ کیلومتر تل رسوب گیر در سراسر اراضی بیابانی شهرستان های استان از دیگر برنامه های پیش بینی شده برای مقابله با بیابانزایی امسال است که در مجموع به ۲۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
در حالی که مسئولان استانی برای حل چالش های بزرگ محیط زیستی اصفهان چشم انتظار مساعدت های سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو هستند، دولت، اصفهان را قطب صنعتی و استانی برخوردار می داند و نگاهی ملی و برنامه جدی برای نجات دیار زاینده رود ندارد. طرح های مقابله با گرد و غبار، آزاد سازی حریم و بستر رودخانه زاینده رود به سبب مضیقه بودجه به کندی پیش می رود و پهنه ۴۷ هزار هکتاری گاوخونی به بیابان تبدیل گشته که کانون بالقوه ریزگرد در کشور بوده و این غول خفته ۱۴ استان را تهدید می کند.