منابع آب زیرزمینی در شرایط بحرانی

به گزارش باغ من باتوجه به افزایش موارد فرونشست زمین در کشور و شناسایی ۴۴ محدوده پرخطر فرونشست طی ۱۵ سال گذشته، یک فعال حوزه آب ضمن بیان اینکه یکی از عمده ترین دلیلهای فرونشست زمین خشک شدن سفره های آب زیرزمینی است، اظهار داشت: قوای سه گانه باید در نظر داشته باشند که خشک شدن منابع آب زیرزمینی کشور در شرایط حادی است و اگر فکری به حال آن نشود شاید هیچ وقت احیا و خسارات آن جبران نشود.

حسین رفیع در گفت و گو با ایسنا درباره نقش خشک شدن منابع آب زیرزمینی بر فرونشست زمین اظهار نمود: حالا بیشتر دشت های کشور با مشکل خشکسالی مواجهند و این مساله موجب حفر بیش از حد چاه آب و در نتیجه تخلیه منابع آب زیرزمینی و ایجاد فضای خالی در زیر زمین شده است. فضای خالی زیرزمین کم کم با فشارهایی که به آن وارد می شود، نشست می کند و در زمین های شیب دار موجب رانش زمین می شود.

وی برداشت بی رویه کشاورزان از آب های زیرزمینی را یکی از اصلی ترین دلیلهای خشکی سفره های آب های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین دانست و اظهار داشت: متاسفانه بیشتر برداشت ها به دلیلهای مختلف توسط کشاورزان اتفاق می افتد که از دلیلهای آنرا می توان به خشکسالی های پی درپی سال های گذشته، انتقال آب از سرحوزه ها به حوزه های دیگر و سدسازی هایی که موجب می شود آب های بالادستی به اندازه کافی به زمین های کشاورزی نرسد، اشاره نمود.

رفیع با اشاره به اینکه برخی کشاورزان بمنظور تامین آب مورد نیاز خود چاه های غیر مجاز حفر می کنند و گاهی نیز از چاه های مجاز بیش از حد مجاز و مورد نیاز خود آب برداشت می کنند، اشاره کرد: این دسته اقدامات که نظارت و مدیریتی بر آنها نیست موجب هدر رفت آب می شود این در حالیست که در دولت دهم قانونی به تصویب مجلس رسید که خیلی از چاه های غیرمجازی که حفر شده بودند را دارای جواز رسمی و سند می کرد. این مساله مدیریت آب های زیرزمینی را با چالش های بیشتری روبه رو کرد چونکه هر شخصی این اجازه را به خود می داد که تخلف کند.

این فعال حوزه آب ضمن اشاره به اینکه تعدد و کوچک مقیاس بودن زمین های کشاورزی کشور نظارت و مدیریت بر آنها را دشوار کرده است، اظهار داشت: زمین های کشاورزی باید در ابعاد بزرگی باشند تا بتوان آبیاری آنها را مدیریت کرد در صورتیکه مدیریت و آبیاری زمین های کشاورزی گوناگون و کوچک مقیاس و با مشکلات و چالش های زیادی مواجه می باشد و هدر رفت آب در این زمین ها بسیار بالاست. متاسفانه طی ۶۰ سال قبل سلسله اتفاقاتی در ایران موجب کوچک شدن زمین های کشاورزی شده است که نخستین آنها در زمان پهلوی دوم با قانون اصلاح اراضی صورت گرفت. در آن دوره بدون ایجاد زیرساخت های لازم، زمین ها بین روستاییان تقسیم شد همین طور بعد از انقلاب اسلامی نیز مجدد این صورت گرفت و زمین ها کوچکتر و مدیریت آنها دشوارتر شدند.

وی با اشاره به اینکه طبق قانون مدیریت حوزه آب در کل کشور بر عهده وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران است، اشاره کرد: بالاترین مقام های سیاسی و حکومتی کشور تا پایین ترین بهره برداران و ذی نفعان که کشاورزان، مردم بومی و محلی هستند باید درمدیریت حوزه آب کمک کنند. لازم است این کار با یک برنامه درست و بر طبق ظرفیت مناطق مختلف صورت گیرد اما هم اکنون برنامه مشخصی برای حفظ منابع آب به ویژه آب های زیرزمینی وجود ندارد و امیدوارم قوای سه گانه کشور این را در نظر داشته باشند که وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور در شرایط حادی است و اگر فکری به حال آن نشود شاید هیچ وقت احیا و خسارات آن جبران نشود.

رفیع یکی دیگر از دلیلهای خشک شدن و پر نشدن سفره های آب زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین را کاهش پوشش گیاهی سطح زمین دانست و اظهار داشت: طی سال های گذشته براثر تخریب جنگل ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی مختلف میزان نفوذپذیری خاک نیز کاهش پیدا کرده است و در نتیجه آبی که باید براثر بارندگی ها به اعماق زمین نفوذ کند و وارد سفره های آب زیرزمینی شود با مشکل روبه رو شده است. این مساله می تواند گاهی موجب جاری شدن سیل و تخریب گسترده شود.

وی در ادامه اظهار نمود: یکی از مباحث چالش برانگیز در حوزه برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی برداشت از این منابع برای تامین مصارف شرب در شهرها و بعضی از روستاها است که بوسیله حفر چاه های مختلفی در محدوده شهرهایی همچون تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و سایر شهرهای کشور صورت می گیرد و نباید از آن ساده گذشت.

مرجع ملی سازمان های مردم نهاد در کنوانسیون حفاظت از تالاب ها در پاسخ به این پرسش ایسنا که برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی علاوه بر فرونشست زمین چه نتایج زیست محیطی دیگری دارد، اظهار داشت: برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در مناطقی که در مجاورت دریاچه های شور یا دریا باشند می تواند موجب ورود آب شور به منابع آب زیرزمینی و در نتیجه تلخی یا شوری آب شود همین طور برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی می تواند موجب کاهش کیفیت آب شود تا حدی که دیگر برای کشاورزی هم مناسب نباشد.

وی ضمن بیان اینکه سفره های آب زیرزمینی طی سال های زیادی شکل گرفته اند، اشاره کرد: جبران برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی نیاز به زمان بسیار زیادی دارد و شاید در بعضی موارد هیچ وقت جبران نشوند همین طور لازم به ذکر است که خشک شدن سفره های آب زیرزمینی می تواند در خشکسالی و گرمایش منطقه، کاهش کیفیت گیاهان و در نتیجه تنوع زیستی و حتی کاهش کیفیت زندگی انسان ها موثر باشد.

این فعال حوزه آب درباره راهکارهای حفظ منابع آب زیرزمینی ضمن بیان اینکه شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت و حفظ منابع آب زیرزمینی هر منطقه نیازمند نسخه خاص خود است، اظهار نمود: مهمترین مساله نوع مدیریتی است که یک نظام سیاسی باید برای کشور تعریف کند. برنامه ریزی برای توسعه باید بر طبق آمایش سرزمین صورت گیرد اما با وجود اینکه این مبحث سال ها است که مطرح شده اما آمایش سرزمین هنوز به درستی بررسی نشده است و تا زمانی که این بررسی به درستی انجام نشود و ظرفیت های موجود در مناطق مختلف به خوبی دیده نشود نمی توان سند توسعه مناسبی تدوین کرد که قابل اجرا باشد.

رفیع در آخر با اشاره به اینکه تزریق مصنوعی آب به سفره های زیرزمینی و مدیریت برداشت از آب های زیرزمینی از دیگر راهکارهای مطرح شده در زمینه حفظ منابع آب زیرزمینی است، اظهار داشت: روش های مختلفی برای تزریق مصنوعی آب به زیرزمین مطرح و در بعضی مناطق اجرا شده است که یکی از آنها تصفیه فاضلاب ها و پسآب ها و تزریق آن به سفره های زیرزمینی و دیگری تزریق آب به کمک برنامه های آبخیزداری و آبخوان داری است همین طور کنترل برداشت از آب های زیرزمینی می تواند دراین زمینه موثر باشد اما جبران برداشتی که هم اکنون از منابع زیرزمینی صورت می گیرد کاری بسیار دشوار است.

منبع: باغ من