در گزارش باغ من عنوان شد؛ حفاظت از یوز آزمون و خطا بر نمی تابد

به گزارش باغ من یک متخصص ژنتیک حفاظت اظهار داشت: آنچه در دو سال قبل دیدیم، به هیچ وجه برای وضعیت فعلی یوز کافی نیست و اگر کاری نکنیم یوز را از دست می دهیم.
وحید زمانی، دکتری محیط زیست و متخصص ژنتیک حفاظت در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: از زمانی که گستره پراکنش یوز به مرزهای ایران محدود شده حفاظت از این گربه سان کاریزماتیک ابعاد بین المللی پیدا کرده و فراز و نشیب هایی را پشت سر گذاشته است. چند استراتژی در سال های اخیر برای حفاظت از یوز مطرح شده و طبق معمول موافقان و مخالفانی داشته است، در ماه های اخیر بحث تکثیر در نیمه اسارت به صورت سربسته مطرح شده که جا دارد بیش تر از اینها به آن پرداخته شود.
اگر ۷ قلاده یوز، یعنی حداقل استاندارد برای گریز از نتایج منفی درون آمیزی و زوال ژنتیکی، زنده گیری شوند، در حدود ۲۰ جمعیت کلی یوز را با دست خودمان از خزانه ژنی زیستی جدا کرده ایم زمانی اضافه کرد: جالب اینجاست که حتی پیشنهاد دهندگان و موافقان این طرح وحدت رویه ای در بیان جزئیات این طرح ندارند و هر کدام در رسانه های مختلف اظهارنظرهای متفاوتی دارند؛ از مساحت موردنظر برای فنس کشی گرفته تا بودجه و زمان و امکانات موردنیاز معلوم نیست اما از طرفی این استراتژی را بهترین راهکار برای حفاظت از یوز معرفی می کنند. وی افزود: در مقابل ریسک های اصلی برنامه تکثیر در اسارت یا نیمه اسارت شناسایی شده و بارها در گزارش ها، مصاحبه ها و در نهایت حتی به مسؤولان به تفصیل گفته شده است. همه بحث کارشناسان این است که در بسیاری موارد این ریسک ها جدی هستند و راهکاری هم برای آنها وجود ندارد. از آنجایی که ریسک ها شناسایی شده، پیشنهاد دهندگان اگر راهکاری دارند باید هر چه سریع تر مطرح کنند. اصرار کارشناسان برای انتشار برنامه عمل برای این است که ببینیم چه راهکاری برای این خطرات اندیشیده شده است؟عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان اظهار داشت: بگذارید صریح و بی پرده در مورد تکثیر یوزها صحبت نماییم، وقتی بحث انقراض گونه ای در محافل عمومی و رسانه های جمعی مطرح می شود، نخستین گزینه که ذهن مخاطب عام را به خود مشغول می کند، تکثیر گونه است. اما اکولوژیست ها و زیست شناسان به خوبی می دانند که به این سادگی ها هم نیست و احتمال موفقیت اندک است و تجارب سایر کشورها نویددهنده نیست. اما قضیه اینجا جالب تر می شود که در بین موافقان تکثیر یوز چهره های سرشناس زیست شناسی و اکولوژی بعنوان پیشنهاددهندگان اصلی دیده می شود و این پارادوکس را تداعی می کند که چرا با اشراف به ریسک ها و احتمال موفقیت پایین باید این استراتژی پرمخاطره گزینه اول باشد در شرایطی که به قول خیلی از متخصصان، معرفی مجدد افراد متولد شده در اسارت به طبیعت تقریباً غیر ممکن است. زمانی خاطرنشان کرد: برخلاف برداشت هایی که عده ای کوشیده اند به تعدادی از کارشناسان نسبت دهند، هیچ وقت گفته نشده که باید روند گذشته را حفظ کرد، بلکه اصرار بر این است که روند گذشته کافی نبوده، تلاشهای بسیار بیش تری باید برای حفاظت در زیستگاه کرد چون آنچه تاکنون انجام شده و آنچه در دو سال قبل دیدیم، به هیچ وجه برای وضعیت فعلی یوز کافی نیست و اگر کاری نکنیم یوز را (چه با تکثیر و چه بدون تکثیر) از دست می دهیم. وی تاکید کرد: پایش، بخشی از این تلاش هاست نه اینکه بگوییم فقط با پایش یوز حفظ می شود. از سوی دیگر هیچ وقت کسی منتقد صرف تکثیر نبوده، بلکه گفته شده سازمان نباید بدون برنامه برای تکثیر جلو برود و اگر برنامه ای دارد باید اعلام گردد که کارشناسان مختلف نظر بدهند و کم و کاستی های آن دیده شود و برای آن چاره دیده شود.چگونه باید وارد عمل شد؟این متخصص ژنتیک حفاظت اظهار داشت: دانش به روز از هیچ کدام از زیستگاه ها نداریم! آخرین پایش ها مربوط به دو یا سه سال قبل است. هر چند که همگان باور داریم که جمعیت کاهش یافته، همه آنهایی که دغدغه حفاظت دارند، می دانند که یوز احتیاج به کمک دارد و باید وارد عمل شد اما چگونه؟
بودجه و امکانات فعلی در شرایط تحریم ها که سازمان حفاظت محیط زیست را حتی در تأمین سوخت اتومبیل های یگان حفاظت با چالش مواجه کرده است، اجازه پیگیری همزمان چندین استراتژی را نمی دهد ازاین رو باید اولویت بندی نماییم زمانی افزود: بیایید از اول شروع نماییم هدف از حفاظت را باید روشن و بی ابهام بیان نماییم. از دیدگاه زیست شناسی حفاظت، هدف از استراتژی های حفاظتی، حفظ گونه در زیستگاه اصلی است (In situ) و فقط و تنها فقط زمانی حفاظت در اسارت (Ex situ) مطرح می شود که هیچ گزینه دیگری روی میز نباشد. به بیان ساده بگویم، افق دید یک زیست شناس حفاظت، حفظ جمعیت های پویای یوز در زیستگاه های بالفعل و بالقوه و برای نسل های متمادی است و این فاصله بسیاری با یک جمعیت محدود در اسارت و نیمه اسارت دارد. وی تاکید کرد: یک زیست شناس حفاظت، به خوبی می داند که داشتن یک جمعیت کوچک و ایزوله در اسارت موفقیتی نه چندان بزرگ تر از داشتن اسپرم و تخمک فریز شده و نمونه های بافت فیکس شده در آزمایشگاه است. کما اینکه انجماد سلول هم اکنون برای تعداد کمی از گونه های در معرض انقراض قابل استفاده می باشد چونکه تکنولوژی آن باید برای هر گونه اختصاصی شود؛ بانکهای ژنومی هم باآنکه منابع باارزشی برای مطالعات ژنتیک هستند اما به نظر نمی رسد با تکنولوژی فعلی مشارکتی در جمعیت های زنده داشته باشند.دیدگاه ژنتیک حفاظتاین متخصص ژنتیک حفاظت توضیح داد: در گام اول اندازه جمعیت هدفی که مقرر است در نیمه اسارت نگهداری شود باید مشخص شود، جمعیت هدف اندازه جمعیتی است که برای نگهداری تنوع ژنتیکی در ۱۰۰ سال کفایت کند. از طرفی تعداد افراد مورد نیاز برای نگهداریاین میزان از تنوع ژنتیکی به اثر بنیانگذار، نسبت N/Ne، طول نسل و سرعت افزایش جمعیت پس از گردنه بطری تحمیل شده دارد. زمانی اعلام نمود: برای بنیانگذاری یک جمعیت در اسارت ۲۰ تا ۳۰ فرد مولد مورد نیاز است که پیشینه ژنتیکی آنها مشخص باشد، از میان گونه هایی که SSPs مدیریت تکثیر در اسارت آنها را به عهده دارد، ببر سیبری با ۲۵ فرد بنیانگذار و پلنگ برفی با ۷ فرد بنیانگذار نزدیکترین گزینه ها هستند.
در شرایطی که تقریباً هیچ یک از بندهای دارای اولویت برنامه عمل، اجرایی نشده است و حتی برنامه ای برای اجرایی شدن آنها اعلام نشده است، پیگیری مصرانه برنامه های تکثیر در نیمه اسارت این شبهه را بوجود می آورد که این برنامه به «تنها» گزینه موجود تبدیل گشته است وی افزود: از طرفی باید توجه داشت که نسبت متوسطی از افرادی که زنده گیری می شوند موفق به تولیدمثل در اسارت می شوند. احتیاج به بنیانگذارانی که نمونه بارز جمعیت باشند، نسبت اندک افراد بنیانگذاری که موفق به تولیدمثل می شوند و ملاحظات اقتصادی ایجاب می کند که جمعیت با حداکثر تعداد بنیانگذار آغاز شود که در مورد یوز زنده گیری تعداد زیاد در تعارض با سایر اهداف حفاظتی است. این متخصص ژنتیک حفاظت اظهار داشت: از دیگر معضلات ژنتیکی در اسارت درون آمیزی و تنش درون آمیزی است. طبق آمار SSPs تقریباً تمامی گونه هایی که با تعداد اندک بنیانگذاری شده اند، در کمتر از ۴ نسل گرفتار درون آمیزی و کاهش تنوع ژنتیکی می شوند. برای مثال ضریب درون آمیزی (F) در ببرهای جنوب چین ۳۰ ٪ و تا ۶۱ ٪ در گرگ های مکزیکی متولد باغ وحش گزارش شده است. برای اجتناب از این مشکل افراد و گامت بین انستیتوها و باغ وحش هایی که تحت مدیریت انجمن جهانی باغ وحش ها و آکواریوم ها (WAZA) قرار دارند، مبادله می شود. این راهکار با عنایت به عدم وجود جمعیت در اسارت یوز آسیایی در کشورهای دیگر برای ما منتفی است. زمانی اضافه کرد: هرچند زیستگاه های یوز به علت وسعت و پراکنش زیاد به خوبی پایش نشده و جمعیت، نسبت جنسی و پراکنش یوزها را دقیقاً نمی دانیم اما اگر بخواهیم به همین آمار فعلی اکتفا نماییم جمعیت یوزها بین ۳۰ تا ۴۰ قلاده عنوان شده است (IUCN) که در چند جمعیت و چند زیستگاه پراکنش دارند. ازاین رو وقتی بارقه های امید برای استراتژی های حفاظت «این سیتو» وجود دارد، تصمیم به تکثیر در نیمه اسارت و به جان خریدن مخاطراتش بعنوان راهکار عاجل منطقی نیست. نتایج اسف بار انتقال چند رأس گور ایرانی از شرق به غرب سمنان یادآوری توان تکنیکی و تخصصی ما در زنده گیری و معرفی مجدد است.شواهد حضور یوز ماده در یزد مهم می باشد یا نه؟این متخصص ژنتیک حفاظت در پاسخ به این پرسش که برخی شواهد مطرح شده از حضور یوز ماده در یزد، در صورت صحت مهم می باشد یا نه اظهار داشت: اتفاقاً این مورد نتیجه کاملاً تغییردهنده بازی است چون که در تمامی صحبت های پیشین به صورت پیش فرض در نظر گرفته شده بود که در یزد یوز ماده ای وجود ندارد در نتیجه این طور عنوان می شد که یوزه ای نر یزد عملاً از ذخیره ژنتیک جمعیت یوزه ای آزاد ایران حذف شده اند و باید فکری به حال آنها کرد تا این ذخیره پرارزش را از دست ندهیم و… اما حالا این پیش فرض عوض شده است!زمانی خاطرنشان کرد: اینکه یک سال است از یوزها خبری نیست، هم عجیب نیست چون کسی پایشی نکرده است. حتی قبلاً هم که پایش می شد، یوزه ای ماده ای بودند که چند سال دیده نمی شدند، ولی پس از چند سال باردیگر پیدا می شدند. باید بدانید که این اتفاق حتی در سرنگتی هم که اغلب یوزها را می شناسند، رخ داده است. وی خاطرنشان کرد: کسی نمی گوید که ثبت یک یوز ماده می تواند یوزها را نجات بدهد، ولی ثبت آن تاکید می کند که به آسانی نمی توان نتیجه گیری کرد، چنانچه متأسفانه این اتفاق در گذشته بارها رخ داده و هنوز هم تعدادی از کارشناسان عادت دارند که داده های اشتباه به رسانه ها بدهند. باید با صراحت گفته شود که مطالعات قبلی به خصوص در مورد یزد کامل و دقیق نبوده و نمی توان بر پایه آنها نتیجه گیری کرد و حکم به حذف یوزها از طبیعت داد.دوگانه ای در کار نیست، باید اولویت ها مشخص شوداین متخصص ژنتیک حفاظت افزود: عده ای از پیشنهاددهندگان تکثیر در نیمه اسارت یوز، بحث دوگانه های کلیشه ای محیط زیست را پیش می کشند و می گویند منافاتی بین استراتژی های پیشنهادی نیست و تکثیر در نیمه اسارت و بهسازی و ایمن سازی زیست گاه های یوز را همزمان پیش ببریم، این اظهارات زمانی درست است که تعارضی بین این استراتژی ها وجود نداشته باشد اما برای تکثیر در نیمه اسارت به تعداد افراد بنیان گذار کافی نیاز داریم که باید از طبیعت زنده گیری شوند و در صورت عدم موفقیت و تلفات چه در مرحله زنده گیری چه در فرایند تکثیر، جمعیت اصلی لطمات جبران ناپذیری می بیند. اگر ۷ قلاده یوز (حداقل استاندارد برای گریز از نتایج منفی درون آمیزی و زوال ژنتیکی) زنده گیری شوند، در حدود ۲۰ درصد جمعیت کلی یوز را با دست خودمان از خزانه ژنی زیستا جدا کرده ایم. زمانی تصریح کرد: بحث موافقت یا مخالفت صرف نیست، بودجه و امکانات فعلی در شرایط تحریم ها که سازمان حفاظت محیط زیست را حتی در تأمین سوخت اتومبیل های یگان حفاظت با چالش مواجه کرده است، اجازه پیگیری همزمان چندین استراتژی را نمی دهد ازاین رو باید اولویت بندی نماییم. وی افزود: در شرایطی که تقریباً هیچ یک از بندهای دارای اولویت برنامه عمل، اجرایی نشده است و حتی برنامه ای برای اجرایی شدن آنها اعلام نشده است، پیگیری مصرانه برنامه های تکثیر در نیمه اسارت این شبهه را بوجود می آورد که این برنامه به «تنها» گزینه موجود تبدیل گشته است. این متخصص ژنتیک حفاظت تاکید کرد: زمانی با موافقان فعلی تکثیر وحدت نظر داشتیم که اگر زیستگاه ناامن باشد، هر تعداد یوز را تکثیر و معرفی مجدد نماییم تهدیدهایی که جمعیت های طبیعی را از بین برده اند، جمعیت های معرفی شده را با سرعت بیش تری از میان برمی دارند. یادآور می شوم که تهدیدهایی که زیستگاه ها را ناامن کرده عبارتند از سگ گله، دام و جاده. زمانی خاطرنشان کرد: فنسی که برای تکثیر در اسارت به کار می رود، می تواند نقاط حادثه خیز جاده هایی را ایمن کند که کریدورهای اصلی یوز را قطع کرده و سنگین ترین تلفات را به جمعیت وارد کرده و خواهند کرد. لازم به ذکر است که از سال ۲۰۰۱ میلادی (۱۳۷۴) تا سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵) حدود ۱۳ مورد تصادف جاده ای رخ داده که در نتیجه آنها ۱۹ فرد یوز در جاده های استان های سمنان، یزد و جنوب خراسان تلف شده اند. ضمن اینکه از سال ۹۰ به بعد تنها در جاده عباس آباد، ۳ یوز در اثر تصادف تلف شده اند. مجموع تلفات توران از سال ۹۰ به بعد، ۱۰ فرد بوده که ۷ تای آنها توسط سگ گله و ۳ فرد در جاده تلف شده اند. وی تاکید کرد: یکی دیگر از اولویت های عاجل، خروج دام و سگ گله و سگ بلاصاحب از زیستگاه های یوز است که با عنایت به وسعت و پراکندگی زیستگاه ها در چند استان و تعارض با جوامع بومی، فرایند ای هزینه بردار و زمانبر است که خود تمامی نیروی انسانی و امکانات را طلب می کند. این متخصص ژنتیک حفاظت در انتها اظهار داشت: شایسته آن است که پیش از هر اقدام خودسرانه اولویت ها و استراتژی های حفاظتی در یک اتاق فکر با حضور کارشناسان و صاحبنظران داخلی و خارجی و گروه تخصصی گربه سانان IUCN سنجیده شود و تصمیم گیری در مورد این میراث ملی قائم به فرد و گروه خاص نباشد. فراموش نکنیم سرنوشت یوز ابعاد فراملی دارد و جهانیان عملکرد ما را پایش می کنند.