تاثیر پروژه های انتقال آب بر وقوع سیل

باغ من: دغدغه بارش بیش از اندازه متعادل و احتمال وقوع سیل در حالی در ایران پررنگ شده است که کارشناسان اعتقاد دارند که جریان های آبی رفتار طبیعی خودرا خواهند داشت اما زمانی که دخالت عامل انسانی پدید می آید، این جریان های آبی می توانند ویرانگر و نابودکننده عمل کنند.
به گزارش باغ من به نقل از ایسنا، برمبنای پیش بینی هایی که صورت گرفته است، ماه های مهر، آبان و آذر از لحاظ احتمال بارندگی بیش تر از میزان نرمال – یعنی طبق آمار بلندمدت ۵۰ ساله – حتی برای پایتخت خواهد بود؛ بدین سبب لازم است همه تمهیدات لازم برای مدیریت سیلاب، تخلیه ایمن سیلاب در مجاری انتقال آب، رودخانه ها و کانال ها فراهم گردد.
بر این اساس رضا اردکانیان – وزیر نیرو – هفته گذشته از پایش مستمر مخازن سدها و رودخانه ها از حیث آمادگی برای گذر از سیل در استان های مختلف آگاهی داد و اظهار داشت که باید بتوانیم با دسترسی مناسب تر به اطلاعاتی که از سازمان هواشناسی دریافت می نماییم، سطح آمادگی ها را بالا ببریم.
وی با اشاره به شروع سال آبی ۱۳۹۸ – ۱۳۹۹ اظهار نمود: پیش بینی سازمان هواشناسی برای فصل پاییز این است که بارش ها شرایط نرمال خواهند داشت. با این وجود ما به شکل منظمی در حال پایش وضعیت استان های مختلف هستیم. این پایش هم شامل وضعیت مخازن سدها می شود و هم شامل رودخانه ها و شرایطی که از حیث آمادگی برای گذر از سیل و نیازهای پایین دست دارد.
بگفته وی اهتمام وزارت نیرو این است که با دسترسی مناسب تر نسبت به اطلاعات و داده هایی که از سازمان هواشناسی دریافت می کند، بتواند سطح آمادگی ها را بالا ببرد. البته این مساله یک کار بین بخشی بوده و دستگاه های مختلفی در این زمینه همکاری دارند.
در این راستا وزیر نیرو از تشکیل ستادهای مدیریت بحران در استان های مختلف آگاهی داده و گفته است وزارت نیرو هم در شرکت مدیریت منابع آب، ستاد فرماندهی مدیریت سیلاب را فعال کرده که این ستاد مشغول کار بوده و در آینده نزدیک گزارش جامعی را در مورد این که در کدام نقاط ضعف وجود دارد و باید آمادگی ها بیش تر شود، ارائه خواهدنمود.
بررسی نقش انسان در وقوع سیل
داریوش مختاری – کارشناس حوزه آب – در این زمینه در گفت و گو با ایسنا، اظهار نمود: مساله مدیریت سیل از جایی شروع می شود که بشر به حکم اجرای پروژهای سدسازی، تغذیه مصنوعی، راه سازی، تغییر کاربری های فزاینده در زیست بوم های شهری و تخریب فزاینده زمینهای جنگلی و مرتعی، در حوزه های آبریز و آبخیز اختلال و بی نظمی پدید می آورد.
وی با تاکید بر این که مشکل سیل از جایی کلید می خورد که سنجش درستی از این دخالت ها و نتایج سیل خیزی دخالت های انسانی در طبیعت، سنجش و ارزیابی نمی گردد، اظهار داشت: برای مثال، جریان های سیلابی در راه رودخانه کر در استان فارس، با کمک ۲۱ بند باستانی کنترل و در نهایت، حجم فراوانی از آب در دشت کربال برای سیراب کردن ۵۰ هزار هکتار اراضی دشت کربال مصرف می شد.
این کارشناس حوزه آب اضافه کرد: آب مازاد نیز راهی دریاچه بختگان می شد و یک پایداری مناسبی در حوزه آبریز بختگان برای قرن ها پدید آمده بود. با ساخت سد درودزن در سال ۱۳۴۲، این جریان های سیلابی بطور یک جا کنترل شدند. ولی رژیم آبی این حوزه آبریز متلاشی گردید و امروزه نه از آبادانی دشت کربال خبری هست و نه از پرآبی و پایداری دریاچه بختگان.
ارتباط مدیریت سیل با مدیریت خشکی
مختاری با تاکید بر این که مدیریت سیل ارتباط نزدیکی با مدیریت خشکی و خشکسالی دارد، توضیح داد: نمونه دیگر حوزه آبخیز مهارلو در استان فارس و شمال غرب شهر شیراز است. این حوزه نیز دستخوش انباشتی از دخالت های انسانی شده است. تا جایی که توسعه باغشهرها، گسترش شهرک ها در ورودی کلانشهر شیراز، توسعه بیرویه کلانشهر شیراز در راه شمال غرب، رشد ساخت و سازها در ارتفاعات دراک، همگی با کاهش زمان تمرکز و افزایش شدت جریان سیلابی، دو میلیون نفر ساکنان این کلانشهر را مستعد غافلگیری در یک بازه زمانی چند ساعته کرده است و چه بسا چند ده هزار و یا حتی چند صد هزار نفر در یک جریان سیلابی بزرگ، گرفتار مشکل غرق شدگی شوند.
ایشان سپس با بیان این که وجه دیگر مساله سیل، اجرای پروژه های کوچک آبخیزداری و تغذیه مصنوعی است، عنوان کرد: در حوزه های آبریز داخلی، کنترل جریان سیلابی با کمک سازه های کوچک آبخیزداری در دل کوه ها و آبراه ها و یا اجرای پروژه های تغذیه مصنوعی، با انباشت ۲۰۰ تا هشت میلیون متر مکعب آب در یک یا چند حوضچه تغذیه مصنوعی، شاید در یک مقیاس محلی و منطقه ای، خوشایند باشد ولی در عمل، به خشکی رودخانه ها و دریاچه های داخلی انجامیده اند.
تاثیر پروژه های انتقال آب بر وقوع سیل
این کارشناس حوزه آب با اشاره به اجرای پروژه های انتقال آب، اظهار نمود: اگر پروژه انتقال آب در راه جنگل های شمال تا استان سمنان اجرایی شود، در نتیجه نابودی پهنه های جنگلی و مرتعی در راه ساخت پروژه و جاده دسترسی آن باید منتظر تشدید جریان های سیلابی در مناطق دور یا نزدیک به اجرای پروژه بود.
مختاری با تاکید بر این که جریان های آبی رفتار طبیعی خودرا خواهند داشت، اظهار داشت: تا زمانی که دخالت عامل انسانی پدید می آید، این جریان های آبی، میتوانند ویرانگر و نابودکننده عمل کنند.
او در آخر اشاره کرد: نظام برنامه ریزی آب کشور باید قبل از اجرای هر پروژه ای، نظر هیدرولوژیست ها را جویا شوند تا نتایج اجرای پروژه ها را به خوبی شناسایی کنند. بعد از این مرحله هست که نوبت به ارزش گذاری این پیامدها و تصیمگیری اقتصادی درباره اجرای پروژه می رسد. شاید بر حسب یک نیاز اجتماعی و یا ازدیدگاه توزیع عادلانه درآمدها، نتوان از اجرای یک پروژه که پیامد سیلخیزی داشته باشد، چشم پوشی کرد، در این حالت لازم است شیوه خنثی کردن نتایج سیل خیزی همان پروژه توسط هیدرولوژیست ها به کارشناسان اقتصادی پروژه اعلام گردد تا هزینه اجرایی آن در ارزیابی اقتصادی دیده شود.

منبع: باغ من