مشکل آب بود یا گاندو؟!

به گزارش باغ من اینجا فاصله بیداد می کند، فاصله یک درخت تا درخت بعدی، فاصله یک روستا تا روستای همسایه، فاصله مردم تا ساده ترین امکانات زندگی، فاصله جان کودکان تا امنیت…
به گزارش باغ من به نقل از ایسنا، در پهنه استان سیستان و بلوچستان که عنوان دومین استان پهناور کشور را یدک می کشد، ۵۹۹۴ روستا جا خوش کرده که میانگین فاصله بین روستاها از یکدیگر ۴۵ کیلومتر است. از شمال تا جنوب این استان ۱۳۰۰ کیلومتر و از غرب تا شرق آن ۴۰۰ کیلومتر فاصله است.
طی سال های گذشته انگار آسمان و زمین رنگ بخل خویش را به رخ این استان کشیده اند. به صورتی که خشکسالی حدود ۱۹ سال گلوی سیستان و بلوچستان را گرفته و عاقبت این استان با حجم مرده سدها و عنوان فراخشک گره خورده بود. آنچه در نهایت دست این استان را گرفت و تا حدی از گودال بحران آب بیرون کشید بارندگی ها ابتدای سال جاری بود.
آمارها از آن حکایت می کند که متوسط میزان بارندگی در سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ در سیستان و بلوچستان ۲۷ میلیمتر بود که قابل مقایسه با مناطق پربارش کشور نیست و هرچند این میزان در سال آبی ۱۳۹۸_۱۳۹- که بهترین سال آبی برای کل کشور بوده، به حدود ۹۵ میلیمتر رسید، سیستان و بلوچستان هنوز تا میانگین ۱۰ ساله ۱۳۹ میلیمتر فاصله دارد.
اما زمانی که باران بر تن خشک این استان نشست، کم تر کسی گمان می کرد در قلب گودال های آبی احیا شده، موجودی به نام “گاندو” در کمین باشد تا این دفعه به جای حسرت آب، حسرت امنیت بر دل ساکنان سیستان و بلوچستان بنشاند. مرور اخبار این استان نشان داده است طی دو هفته گذشته، گاندوها دست یک دختربچه را خوردند و به پای پسربچه ای هم حمله کردند.
اخباری که بلافاصله پس از انتشار، ذهن رابه سمت عدم دسترسی مردم به آب کشاند و انگشت افترا به سمت وزارت نیرو گرفته شد و حتی در اخبار عنوان شد که مردم برای تامین آب مجبور هستند به گودال های آبی رجوع کنند و در نهایت مورد حمله این حیوان قرار می گیرند. موضوعی که خبرنگار ایسنا با حضور در این استان به بررسی آن پرداخت.

چابهار تشنه یک قطره آب است
در این راستا، عبید ملک رئیسی – یکی از ساکنان بومی استان سیستان و بلوچستان – با اشاره به قول های مسئولان درباره تعداد افرادی که در این استان به آب شرب دسترسی ندارند، به ایسنا اظهار داشت: به حدود ۷۰۰ هزار نفر در سراسر استان سیستان و بلوچستان با تانکر آب رسانی می شود و سهمیه هر نفر در یک شبانه روز ۱۵ لیتر است اما در بعضی اوقات این میزان هم به آنها تعلق نمی گیرد.
وی با اشاره به مباحثی در خصوص انتقال آب از دریا به استان های مرکزی کشور، اظهار نمود: درحالی انتقال آب دریا به استان هایی مانند سمنان و مشهد مطرح است که شهرستان چابهار در کنار آب های آزاد واقع شده اما برخی مردم در این استان به آب آشامدینی دسترسی ندارند. چرا شهری که در کنار آب های آزاد قرار دارد و با بحران بی آبی مواجه می باشد، باید بی آب بماند اما به شهرهای دیگر آب برسد؟چابهار تشنه یک قطره آب است.
این ساکن بومی استان سیستان و بلوچستان در ادامه با بیان این که دو سد زیردان و پیشین در استان سیستان و بلوچستان پر از آب هستند، اضافه کرد: در این استان مبحث بحران آب و بی آبی مطرح نیست بلکه مدیریت آب است. چاه های استان پر از آب هستند و می توانند حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد آب زاهدان را تامین کنند، با این وجود مردم زاهدان آب ندارند.
ملک رئیسی افزود: خیلی از مردم روستا از هوتگ استفاده می نمایند. هوتگ گودالی است که از آب باران تشکیل شده و انسان و احشام از آن به صورت مشترک استفاده می نمایند. برخی روستاها هم با تانکر آب رسانی می شود. گاهی سهم یک روستا ۲۰ تانکر است اما فقط ۹ تانکر آب رسانی می کنند و با رشوه امضا می گیرند که ۲۰ تانکر به روستا آمده است.
محیط بان نداریم!
وی با اشاره به اتفاقاتی که به تازگی در استان سیستان و بلوچستان رخ داده و گاندو به دست و پای دختر و پسربچه ای حمله کرده است، اظهار نمود: در این منطقه باید محیط بان حضور داشته باشد اما محیط بان به تعداد کافی وجود ندارد. هم چنین در نقاطی که گاندوها وجود دارند، باید علایم اخطار دهنده وجود داشته باشد که این اقدام هم صورت نگرفته است. از سوی دیگر اگر مردم به آب نیاز نداشته باشند به سمت این گودال ها نخواهند رفت.
خبری از تانکر نیست
این درحالی است که صادق جدگال – ساکن بومی یکی از روستاهای استان سیستان و بلوچستان – از وجود آب لوله کشی در خانه مردم در بعضی روستاها اطلاع داد و به ایسنا اظهار داشت: گاهی که آب نیست از هوتگ آب برداشت می نماییم. هوتگ ها قبلا که آب نبود، بوجود آمده اند و الان حفاظ ندارد. البته برخی روستاها هم آب ندارند. مردم تشنه هستند بچه ها مجبورند از هوتگ آب بردارند. به برخی روستاها با تانکر آب رسانی می شود اما در بعضی روستاها خبری از تانکر نیست.
آب هست اما تصفیه شده نیست
از جانب دیگر، یکی دیگر از ساکنان روستای این استان هم از عدم وجود آب تصفیه شده به ایسنا اطلاع داد و اضافه کرد: در بعضی روستاها لوله کشی آب هست اما آب تصفیه نشده است. یک نفر آب شیرین کن تاسیس کرده و ما آب را برای تصفیه می بریم که هزینه آن لیتری هزار تومان است. کدورت آب بالاست.

مشکل آب نداریم، برای گاندو فکری کنند
اما یکی از ساکنان بومی روستای کهیربرز، روستایی که گاندو به یک پسربچه حمله کرده بود، به ایسنا اظهار داشت: هم اکنون مشکل آب نداریم و همه خانه ها لوله کشی آب دارند. بهتر است مسئولان برای گاندو فکری کنند. بچه ها برای بازی به باغ و کنار آب می روند و مورد حمله قرار می گیرند. باید آب ها حفاظ داشته باشند.
همینطور چند کودک ساکن این روستا برای ایسنا توضیح دادند که درحالی که هوتگ در سمت دیگر جاده قرار داشته و با روستای کهیربرز فاصله دارد، چندین بار متوجه حضور گاندو در این روستا شده اند.

همت روستاییان در ذخیره آب
درحالی که لوله کشی آب به برخی روستاها رسیده است، روستاهایی هستند که همچنان از این امکان بهره مند نبوده و خودشان دست به ذخیره آب زده اند. یکی از اهالی روستای سیدآباد در این مورد به ایسنا توضیح داد: برخی اهالی روستا با هزینه خودشان مخزن ذخیره ای ساخته اند و از رودخانه سرباز آبی را برای ذخیره و برای مصارف شرب، شست و شو و نظافت به روستا می آورند. آب تصفیه شده نیست و اگر کسی مریض شود به دکتر رجوع می کند.
وی درمورد حمله گاندو به بچه ها توضیح داد: بچه وقتی میبیند آب پس از این همه خشکسالی آمده، هیجان زده می شود و برای آب تنی به داخل هوتگ می رود.

خشکسالی خلق و خوی گاندوها را تغییر داد
یکی دیگر از اهالی روستای کهیربرز درمورد حمله گاندو به کودکان اظهار داشت: گاندوها سال های سال است که کنار مردم سیستان و بلوچستان زندگی می کنند. زمانی که خشکسالی شد، محیط زیست گاندوها را جمع کرده و برای حفاظ به منطقه ای حفاظت شده برد. در آنجا نوع تغذیه گاندوها تغییر نمود و به گوشت و خون خوردن عادت کردند!
۵۱ درصد مردم سیستان و بلوچستان در روستا زندگی می کنند
روستاییان درحالی از آب رسانی با تانکر، عدم تصفیه آب و قطع بودن آب صحبت کردند که عبدالاحد ریگی – مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان – از اجرای ۱۸ طرح آب رسانی به ۲۰۱۵ روستای این استان اطلاع داده و توضیحاتی درباره انتقادات مردم عرضه کرد.
ریگی در گفتگو با ایسنا، با تاکید بر این که هم اکنون بخشی از نیازهای مردم روستاهای سیستان و بلوچستان از راه تانکر برطرف می شود، اظهار نمود: این روال تا زمانی که ۱۸ طرح آب رسانی به روستاها تکمیل شود، ادامه دارد. ۵۱ درصد جمعیت سیستان و بلوچستان در روستاها زندگی می کنند. به عبارت دیگر از جمعیتی بالغ بر ۲.۸ میلیون نفر این استان، یک میلیون و ۴۱۷ هزار نفر در روستا زندگی می کنند که از این تعداد یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر به آب شرب دسترسی دارند.
هوتگ حتی در روستاهایی که لوله کشی آب دارند وجود دارد
ایشان در ادامه با اشاره به استفاده مردم روستا از هوتگ، اظهار نمود: هوتگ ها که گودال های آب طبیعی یا ساخته دست بشر هستند، جزو زندگی مردم سیستان و بلوچستان شده اند. هوتگ در این استان سابقه تاریخی دارد و کار جدیدی نیست. هدف از ایجاد آن نگه داری آب در زمانی بارندگی است. سیستان و بلوچستان جزو مناطق کم بارش کشور شمرده می شود و از منطقه خشک عبور کرده و به منطقه فراخشک رسیده است. بنا بر این مردم آب باران را ذخیره می کنند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان افزود: در بعضی روستاها شبکه آب رسانی وجود دارد اما کنار روستا هوتگ هم وجود دارد. درواقع مردم گودال را به سبب نیازشان به آب پر نمی کنند.

چگونه از آب سم پاشی شده برای شرب استفاده می شود؟
ریگی درمورد مالکیت هوتگ ها توضیح داد: حقوق مالکانه هوتگ ها متعلق به اشخاص است. شخص امکان دارد معتمد روستا، دهیار یا شورا باشد، گاهی هم هوتگ از سال ها قبل وجود داشته و سکونت گاه ها در کنار آن راه اندازی شده است. در روزهای گذشته بهترین منبع برای مصارف دامی و حتی باغچه های کوچک هوتگ بوده است. به مرور سطح بهداشت عمومی ارتقا پیدا کرده و خواهد نمود و یکی از شاخصهای مهم سطح بهداشت عمومی هم آب است. بنا بر این آب هوتگ در گذشته مصارف شرب داشته اما حالا مصارف دامی و کشاورزی دارد.
وی افزود: این مورد مطرح گردیده است که مردم برای تامین آب آشامیدنی به هوتگ ها رجوع می کنند، درحالی که هوتگ ها برای پیشگیری از بیماری سم پاشی می شوند، پس چگونه می توان برای شرب مورد استفاده قرار بگیرد؟! البته امکان دارد مردم در فصولی از سال استفاده بهداشتی داشته باشند و مشکلی ایجاد نمی گردد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان درباره امنیت هوتگ توضیح داد: حقوق مالکانه هوتگ ها متعلق به اشخاص است و بحث حفاظت فیزیکی آن هم مهم می باشد اما از آنجایی که متعلق به اشخاص است، حفاظت فیزیکی آن هم بر عهده اشخاص خواهد بود. البته لازم نیست اطراف آن دیوار بکشند و با مصالح طبیعی منطقه مانند شاخه های درخت هم می توان برای آن حصار ایجاد کرد که نه انسان نه احشام به آن دسترسی نداشته باشند، چه برسد به بچه های کوچک.
به قول ریگی، هوتگ ها اکثرا در شهرستان چابهار قرار گرفته اند. ۷۱۲ هوتگ در این منطقه است. تعداد روستاهای این شهرستان بالغ بر ۴۳۵ روستاست و به ازای هر روستا حدودا ۱.۵ هوتگ وجود دارد.
انعقاد حفر ۱۲۰ حلقه چاه در سطح استان سیستان و بلوچستان
ایشان در ادامه با بیان این که میانگین کشوری درصد سکونت در روستاها در کشور ۲۵ تا ۲۷ درصد است، عنوان کرد: این میزان در استان سیستان و بلوچستان ۵۱ درصد است. به صورت کلی یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر روستایی در این استان دارای سامانه آب رسانی هستند. منظور از این سامانه تاسیسات آبی است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان با اشاره به خشکسالی ۱۹ ساله این استان اظهار نمود: مرکز و جنوب استان متکی به آب های زیرزمینی هستند که ارتباط مستقیم با بارندگی ها دارد. در مرکز و جنوب استان ۶۱۷ چاه وجود دارد که سال قبل ۱۵۸ چاه را کف شکنی کردیم تا عمیق تر شود و بتوانیم شرایط موجود را برای مردم حفظ نماییم. اما زمانی که به سنگ کف می رسیم باید به دنبال چاه جایگزین برویم. هم اکنون ۱۲۰ حلقه چاه در سطح استان چاه جایگزین دارند و با عنایت به رشد جمعیت در استان قرارداد حفر چاه منعقد کردیم. بخشی از چاه ها در تابستان امسال وارد مدار شده است و بخشی در شش ماه دوم سال وارد مدار می شود.
ریگی افزود: ۱۵ هزار کیلومتر در سیستان و بلوچستان خطوط انتقال و شبکه برای یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر وجود دارد و ۱۲۶۱ روستا هم با تانکر آب رسانی می شود. البته امکان دارد مردم ۲۴ ساعت آب نداشته باشند. این برمی گردد به ذخیره و وضعیت سفره های آب های زیرزمینی. امسال که بارندگی داشتیم سطح دسترسی مردم به آب بیش تر شده است.
بخشی از مردم ۲۴ ساعته دسترسی به آب ندارند
وی با بیان این که به ازای هر لیتر در ثانیه باید ۹۵ تا صد خانوار تحت پوشش قرار بگیرند، اظهار داشت: چاهی داریم که از آن نیم لیتر در ثانیه برداشت می نماییم درحالی که برداشت کم تر از پنج لیتر از نظر اقتصادی توجیه ندارد. چونکه باید باید خط برق اجرا شود، پمپاژ شود، پمپ وجود داشته باشد و… این هزینه هایی است که متحمل می شویم تا سطح دسترسی مردم را آب سالم ارتقا دهیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان در ادامه با بیان این که طبق استانداردها میانگین دسترسی آب به ازای هر مشترک ۱۴۰ لیتر در شبانه روز است، اظهار نمود: میانگین تاسیسات استان سیستان و بلوچستان ۷۲ لیتر است. این نشان داده است در کل بخشی از مردم ۲۴ ساعته دسترسی به آب ندارند. این مورد به فقر سفره آبی برمی گردد. طبیعت کاملا خشک است.
چرا پر شدن آب سدها تاثیری در زندگی مردم نداشته است؟
ریگی با اشاره به دو سد پیشین و زیردان، اظهار نمود: سدها به لحاظ موقعیت جغرافیایی- سیاسی خارج از حوزه چابهار هستند. زیردان جزو شهرستان قصرقند و پیشین جزو شهرستان سرباز است. اما پایین دست سدها که حق آبه های خویش را از این دو سد می گیرند. مصارف هر دو سد برای شرب، کشاورزی و محیط زیست بوده است. سد پیشین به سبب بارندگی های اخیر هفته قبل سرریز شد. ذخیره آبی به تاسیسات پایین دست کمک کرد. سال قبل همین موقع هیچ آبی در این سد وجود نداشت. هم اکنون ۱۷۵ میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد، در حالیکه سال قبل صفر و به حجم مرده سد رسیده بود.
وی درمورد این که چرا پر شدن آب سدها تاثیری در زندگی مردم نداشته است، توضیح داد: این مورد ارتباط مستقیم با تاسیساتی دارد که راه اندازی شده است. در پایین دست سد زیردان ۱۷۸ روستا از ۱۵ اسفند به بعد دسترسی به آب داشتند که این تعداد درحال افزایش است و به عدد ۲۶۱ می رسد. در پایین دست سد پیشین ۲۱۳ روستا وجود دارد. ۱۴۵۰ کیلومتر عملیات لوله گذاری داریم. این حجم عملیات یک روزه صورت نمی گیرد. بالغ بر صد کیلومتر قرارداد داریم که عملیات اجرایی آن در حال انجام می باشد. یکی از بزرگ ترین فاینانس های مالی صنعت آبی روستایی در کشور متعلق به سیستان بلوچستان است که فراخوان مناقصه و انتخاب پیمان کار انجام شد. حجم عملیات ریالی قرارداد بالغ بر ۳۵۰ میلیارد تومان است که مورد تایید وزیر نیرو هم قرار گرفته است.
رصد تانکرهای آب رسان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان درباره روستاهایی که در این استان با تانکر آب رسانی می شوند هم توضیح داد: ۱۲۶۱ روستا در استان سیستان و بلوچستان با تانکر آب رسانی می شوند و سهمیه هر نفر در میان ۱۵ تا ۲۰ لیتر در شبانه روز است. آبرسانی سیار با ۱۲۲ دستگاه تانکر صورت می گیرد. خط سیر مشخص است و می دانیم یک تانکر چه روستایی را باید هدف گذاری کند. ظرفیت تانکرها از هفت هزار لیتر شروع می شود و تا ۳۰ هزار لیتر گنجایش دارد.
ریگی افزود: اگر بخواهیم ۱۵ تا ۲۰ لیتر سهم هر نفر را پنج یا ۱۰ لیتر اضافه نماییم، باید تعداد تانکرها به ۲۰۰ دستگاه برسد. برای این منظور اقداماتی صورت گرفته است. مجوزی هم دریافت کردیم که فراخوان مناقصه برگزار نماییم و استان را بلوک بندی نماییم. میانگین هزینه به ازای هر مترمکعب بین ۹ تا ۳۵ هزار تومان است که به پیمانکار بخش خصوصی پرداخت می نماییم و مجانی در اختیار مردم قرار می دهیم. سالانه حدود ۱۵ میلیارد تومان هزینه های بخش آب رسانی سیار است. اگر تانکر گرفتار مشکل فنی شود و احتیاج به تعمیر در تعمیرگاه باشد سهمیه ماهیانه را باید جبران کند.
وی از رصد تانکرها در آینده اطلاع داد و اظهار داشت: در ستاد مرکزی بحران اداره مدیریت بحران و معاونت بهره برداری هم بحث کمی و هم بحث کیفی آب رصد می شود. همینطور سامانه ای طراحی انجام شده که همه مدیران امور مکلف ند خط سیری که تعریف کردند به صورت روزانه ثبت کنند. مانند یک سیستم نظارتی که به صورت آنلاین گزارش دریافت نماییم که کدام روستا توسط کدام تانکر و کدام راننده آب رسانی شده است. مسائلی مانند رشوه و امضا گرفتن مطرح می شود که با این اقدامات رفع خواهد شد.
پرونده انتقال آب از دریا به سیستان و بلوچستان در حال بررسی است
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان در ادامه درمورد انتقال آب دریا به استان های کم آب کشور، اظهار نمود: رویکرد اصلی وزارت نیرو برداشت از آب های درون سرزمینی است. انتقال آب از دریا هم جزو دستور کار وزارت نیرو است. انتقال آب از دریا به سیستان و بلوچستان سال قبل در کمیسیون عمران مجلس مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. هم اکنون مباحث مربوط به روش های تامین منابع مالی و بحث سرمایه گذار وجود دارد.
ریگی افزود: زمانی که مبحث انتقال آب از دریا مطرح می شود، ابتدا باید تاسیسات روستایی راه اندازی شود. هم اکنون سرمایه گذاری ها در چارچوب ۱۸ مجتمع آب رسانی انجام می شود چونکه یکی از رویکردها این است که تاسیسات زیربنایی روستاها صورت گیرد تا زمانی که انتقال آب از دریا انجام شد، بتوانیم از آن استفاده نمائیم.
نمی توان به ازای هر گاندو یک محیط بان گذاشت
ایشان در ادامه درمورد مشکلاتی که گاندوها برای مردم بوجود آورده اند اظهار نمود: زندگی مردم با گاندو عجین شده و مردم این حیوان را بسیار دوست دارند. تا جایی که هرچند مردم قشر مرفهی نیستند، بخشی از آذوقه روزانه خویش را در اختیار آنها می گذارند. به لحاظ ساختاری ساماندهی گاندوها جزو وظایف ذاتی آب و فاضلاب نیست. محیط زیست هم برنامه های پیش گیرانه ای برای حفاظت و نگه داری دارد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان افزود: در منطقه پایین دستی سد پیشین در یکی دو نقطه، مکان هایی برای محیط بانی و نگه داری از گاندوها وجود دارد. گاهی گاندوها به مناطق دیگری می روند و از موارد پیشبینی نشده است. نمی توان به ازای هر گاندو، محیط بان گذاشت. حدود ۴۰۰ گاندو در منطقه شناسنامه دار شده اند و نمی توان همه را در یک نقطه جمع کرد.
چرا آب گل آلود است؟
ریگی در ادامه درباره این که چرا آب لوله کشی برخی روستاها گل آلود است هم توضیح داد: تصفیه خانه برای ۱۷۸ روستا تا دو ماه آینده تاسیس می شود. ظرفیت ها را باید به مرور فراهم نمود. در بارندگی های اخیر در بالادست سد زیردان، بخشی از کدورت بالا می رود و آب گل آلود است اما آلوده نیست. تا تصفیه خانه راه اندازی شود این مقوله حل می شود.