تبعات یک طرح غیرکارشناسی؛ پرونده خجل ترین جانور خزری روی خط انتقال، فک ها به کویر می روند

باغ من: کارشناسان بر این باورند که پروژه انتقال آب دریای خزر، قتل ترسو و خجل ترین زیستمند دریا را رقم می زند و برای همیشه پرونده فک را در خزر می بندد.
خبرگزاری مهر – سهیلا محمدی- گروه استان ها: نام: فک، شهرت: خزری، حیوانی ترسو و خجالتی که نشانه سلامت دریای خزر است و نسلش همانند سلامت دریای خزر، به شماره و مخاطره افتاده است. نشانه سلامت دریای نیلگون خزر محسوب می شوند اما آنان باز از بی مهری های انسان ها در امان نمانده و جمعیت شأن در سال های اخیر بشدت کاهش یافته و به واسطه تصرف ساحل توسط انسان ها، کمتر ساحل نشینی می کنند. کارشناسان عوامل متعددی را سبب کاهش جمعیت تنها پستانداران خزر می دانند اما آنچه که در این میان بیشتر از همه مورد توجه قرار می گیرد سیاست نادرست دولتمردان در حفظ محیط زیست، گونه های جانوری و گیاهی است که بنظر می رسد در گام نخست انقلاب در این زمینه موفق عمل نکرده اند. براساس آخرین سرشماری تعداد فک ها به ۱۰۰ هزار رأس کاهش یافته است پروین فرشچی معاون سابق زیست دریایی سازمان محیط زیست کشور در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فک خزری می گوید: فک خزری تنها پستاندار دریای خزر است که جمعیت آن در دهه ۹۰ میلادی بالغ بر یک میلیون قطعه بود، اما برمبنای آخرین سرشماری تعداد آنها به ۱۰۰ هزار قطعه کم شد.
وی با اشاره به اینکه این کاهش سرانه جمعیت ناشی از علل متعددی است، اضافه کرد: طی سال های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ چند مورد مرگ دسته جمعی فک های خزری رخ داد که در همان زمان بانک جهانی و مؤسسه های سم شناسی درباره علت آن مطالعات زیادی انجام دادند که نتیجه آن بیان کننده شیوع نوعی ویروس در میان فک ها بود. فرشچی آلودگی نفتی، سموم کشاورزی، فاضلاب های خانگی و صنعتی را از دیگر علل کاهش جمعیت فک های خزری دانست و گفت: کشورهایی چون روسیه و قزاقستان ۱۸ هزار قطعه در سال سهمیه قانونی برای شکار فک ها داشتند که این مهم باز در کم شدن تعداد فک ها بی تأثیر نبود. معاون سابق زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور تردد کشتی های نفت کش در شمال دریای خزر که عمق کمی هم دارد را از دیگر دلیلهای کاهش جمعیت فک ها برشمرد و افزود: در بعضی از ماه های سال، قسمتی از شمال دریای خزر گرفتار یخ زدگی کامل شده و تردد کشتی ها امکانپذیر نیست، بنا بر این یخ شکن ها باید این مسیر را برای کشتی ها باز کنند که این عملیات مقارن با زادآوری فک ها بوده و سبب می شد تا خیلی از فک ها و فرزندانشان نابود شوند. وی افزود: زمانی که در قزاقستان مسئولیت همکاریهای زیست محیطی پنج کشور حوزه دریای خزر را برعهده داشتم، توانستیم با هماهنگی با کنسرسیوم ها نفتی، بروی مسیر جایگزین برای تردد کشتی ها مطالعه کرده و در نهایت مسیر جایگزین برایشان مشخص نماییم تا بدین وسیله از نابودی فک ها جلوگیری نماییم. این مسئول، تنویر افکار عمومی، اطلاع رسانی و گفتگو با صیادان و ماهیگیران در ایران را همچون دیگر اقدامات انجام شده در جهت حفظ فک های خزری عنوان نمود و اظهار داشت: با ایجاد مرکز امداد و نجات در گلستان توانستیم با آموزش ماهیگیران به آنان یاد بدهیم که فک ها رقیب ماهیگیران نبوده و اگر این گونه در تور ماهیگیران به دام افتاده و زخمی شد، آنرا به این مرکز تحویل دهند و حتی برای ترغیب ماهیگیران، سیاست های تشویقی هم اعمال کردیم. با هماهنگی سازمان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، لوگوی فک خزری بروی کشتی ها درج و بنرهای سه زبانه ای هم تهیه شد فرشچی ضمن قدر دانی از رئیس سازمان کشتیرانی کشور، اشاره کرد: یکی دیگر از اقدامات ارزشمندی که در جهت حفاظت از فک های خزری انجام شد، این بود که با هماهنگی سازمان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، لوگوی فک خزری بروی کشتی ها درج و بنرهای سه زبانه ای هم تهیه شد که حاوی مطالب آموزشی درباره فک ها بوده و کشتی ها وارد هر بندر می شوند، آنرا به اهتزاز در می آورند که در واقع ایران مبتکر این کار بود. وی قرار دادن فک خزری در فهرست شماره دو کنوانسیون حفاظت از گونه های مهاجر را همچون مهمترین اقدامات در جهت حفظ این گونه دریایی دانست و اشاره کرد: طی دو سال پیگیری و مکاتبات انجام شده توانستیم این اقدام مهم را انجام داده و قوانین را تغییر دهیم و سالیانه جلوی شکار ۱۸ هزار قطعه فک خزری را بگیریم. سفیر ایران در فنلاند با تاکید بر اینکه صیدهای غیر مجاز و آلودگی آب دریا همچنان از تهدیدات جدی این گونه دریایی به شمار می آید، بیان داشت: بنظر می رسد که برای حفظ تنها پستاندار دریای خزر باید برنامه ی منسجم و مدونی، در چارچوب کنوانسیون تهران تدوین شود. انتقال آب خزر و آب شیرین کن سبب نابودی می شود فرشچی درباره تأثیر انتقال آب دریای خزر و یا نصب آب شیرین کن در آن بر گونه های جانوری باز اظهار داشت: درصورت راه اندازی آب شیرین کن برای مصارف استانی، درجه شوری آب در دریای خزر افزایش یافته و سبب نابودی گونه های جانوری و گیاهی دریای خزر می شود و اگر هم انتقال آب صورت گیرد، به سبب تفاوت ارتفاع بین دو اکوسیستم کاملاً متفاوت، ضمن آنکه قسمتی از جنگل های هیرکانی نابود می شود، نابودی دریای خزر را هم تسریع کرده و از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی هم به ضرر کشور بوده و انجام این کار را به صلاح نمی دانم.
در عین حال امیر شیرازی مسئول مرکز امداد و نجات فک های خزری باز در گفتگو با خبرنگار مهر از این گونه دریایی بعنوان گونه ای منحصر به فرد در دریای خزر یاد می کند و از کاهش ۹۵ درصدی این گونه دریایی سخن می گوید. وی ادامه داد: پارسال ۱۲ فک خزری جهت درمان به مرکز امداد و نجات تحویل داده شدند در حالیکه امسال تنها سه فک به مرکز ارجاع شدند که این مساله بیان کننده کاهش میزان حضور فک ها در سواحل خزر است. شیرازی با اشاره به اینکه انحصاری بودن سواحل در کنار همه موانع دیگر همچون عوامل کاهش جمعیت فک ها است، اشاره کرد: فک ها حیوانات خجالتی و ترسویی هستند و چون سواحل مورد تعدی انسان ها قرار گرفته اند این حیوانات دیگر ساحل نشینی کمتری دارند. مسئول مرکز امداد و نجات فک های خزری با تاکید بر اینکه سیاست های اتخاذ شده جهت حفاظت فک های خزری کافی نیست، اشاره کرد: فک ها به منزله سلامت مجموعه دریا بوده و اگر امکانات کافی برای حفاظت از همه موجودات دریایی وجود ندارد باید جانوران قوی تر حفظ شوند. متأسفانه دریای خزر با وجود تهدیداتی مانند آلایندگی ها به سمت نابودی می رود و برنامه های حفاظت آن بیشتر در حد حرف است شیرازی ضمن انتقاد از عملکرد پنج کشور حوزه دریای خزر در جهت حفظ زیست بوم دریایی، بیان داشت: متأسفانه دریای خزر با وجود تهدیداتی مانند آلایندگی ها به سمت نابودی می رود و برنامه های حفاظت آن بیشتر در حد حرف است. سید قوام الدین بزرگیان کارشناس و فعال محیط زیست هم در گفتگو با خبرنگار مهر مشکلات جغرافیای سیاسی کشورهای حوزه دریای خزر و هماهنگی بین آنها را از دلیلهای کند پیش رفتن برنامه های حفاظت از گونه های جانوری برشمرد و گفت: دخالت مستقیم عوامل انسانی در زیست بوم دریای خزر، فرسایش در تنوع زیستی، افزایش گونه های مهاجر، کاهش منابع غذایی و ورود انواع فاضلاب ها را می توان از دلیلهای کاهش جمعیت فک های خزری دانست.
وی راهکار حفاظت از گونه های دریایی و دریای خزر را در گروی مشارکت مردم، کشورهای حوزه دریای خزر و دستگاه های مرتبط دانست و اظهار داشت: نقش رسانه ها در اینگونه موارد بسیار حائز اهمیت می باشد، اما متأسفانه رسانه ها تنها در مناسبت های تقویمی به دریای خزر پرداخته اند و می توان گفت عملکرد آنها تقریباً در این بخش صفر است. بزرگیان با اشاره به اینکه تکروی کردن هیچ کمکی به حفظ دریای خزر نمی کند، اضافه کرد: طرحی را برای حفاظت از فک های خزری به سازمان محیط زیست نمایش کردیم که در آن به جای حفاظت از گونه، حفاظت از زیستگاه را مورد توجه قرار دادیم. این کارشناس محیط زیست افزود: در قالب این طرح، پنج کشور حوزه دریای خزر باید پای کار بیایند و با برنامه های آموزشی، پایش و نظارت بر آلودگی ها، تغییر در قوانین و مقررات با نگاه بر حفظ فک خزری می توانیم اقدامات خوبی داشته باشیم که متأسفانه به دلیلهای خیلی کوچک پذیرفته نشد. وی بیان داشت: این طرح فراگیر و کلی بوده و بدون نیاز به ریالی بودجه دولتی، تنها نیازمند مدیریت اجرایی و قوی و استفاده از ظرفیت تشکل های مردمی است. بر این اساس می توان گفت اگر انسان ها دست از زیاده خواهی خویش برداشته و از دخالت نابجا و اشتباه در محیط زیست پرهیز کنند و دولتمردان هم دلسوزانه با مطالعه، کارشناسی و اعمال سیاستی درست از سرمایه ارزشمندی چون محیط زیست حفاظت کنند، دیگر این تجربه های تلخ تکرار نشده و وضع موجود حفظ می شود، در حالیکه تداوم این شیوه مدیریت برای محیط زیست فاجعه بار بوده و در سالهای نه چندان دور نابودی کامل آب، خاک، جنگل و دریا و.. را شاهد خواهیم بود.