توافقنامه آب و هوایی؛دستاوردها و هزینه های-۳ جای خالی دیدگاه متخصصان در پیوستن به توافق پاریس

باغ من: رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین می گوید بحران های محیط زیستی ایران ناشی از سوء مدیریت است و در فرایند تصمیم گیری در پیوستن به موافقت نامه پاریس از متخصصان اقلیم شناسی استفاده نشده است.

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: وزرای امور خارجه و نفت در دو نامه جداگانه به رئیس جمهوری، خواهان تسریع در روند تصویب الحاق ایران به کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل و تصویب آن قبل از اجلاس آذرماه این کنوانسیون شدند. محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه و بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت در دو نامه جداگانه به حسن روحانی، رئیس جمهوری درخواست کرده اند تا الحاق ایران به توافق نامه پاریس باردیگر در مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی مورد بررسی قرار گرفته و تایید شود؛ چونکه به قول ظریف، ملحق نشدن ایران به این توافق نامه می تواند باعث باز شدن پرونده ای ضد ایران در شورای امنیت سازمان ملل شود. این درخواست در حالی مطرح گردیده است که هیچ گونه توافقی میان کارشناسان حوزه های مختلف در رابطه با این توافق حاصل نشده است. درباره این مورد با دکتر حسن لشکری استاد اقلیم شناسی دانشگاه شهید بهشتی و رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین گفتگو کردیم.
وقتی از گازهای گلخانه ای و موافقت نامه آب و هوایی پاریس صحبت می نماییم اغلب مردم آلودگی هوای کلانشهرها را به خاطر می آورند و پیوستن به این موافقت نامه را قدمی در راه رفع مشکل آلودگی هوا تعبیر می کنند. آیا موافقت نامه پاریس ارتباطی با آلودگی هوا دارد؟
آلودگی های کلان شهرها هیچ ارتباطی با گرمایش جهانی ندارد. توجه داشته باشیم دی اکسید کربن (CO۲) با منوکسیدکربن (CO) یک مقوله کاملاً متفاوت می باشد. آلودگی فعلی کلان شهرها نتیجه رشد افسارگسیخته شهرها و تولید و انباشت شهر از خودروهای بی کیفیت هست. آلودگی شهرها نتیجه الگوی نامطلوب طراحی شهری و عدم رعایت استانداردهای لازم در بلندمرتبه سازی و عدم رعایت شرایط اقلیمی محیط است. ازاین رو پیوستن یا عدم پیوستن به موافقت نامه پاریس و کنترل یا عدم کنترل تولید گازهای گلخانه ای مشکل آلودگی کلان شهرها را حل نخواهد کرد، فرافکنی نکنیم.
موضوع دیگری که به گازهای گلخانه ای و موافقت نامه پاریس نسبت داده می شود گرمایش زمین و در کشور خودمان افزایش یک و نیم درجه ای میانگین دمای هواست. انتشار گازهای گلخانه ای چقدر باعث تولید گرمایش جهانی شده است؟ آیا در این زمینه مطالعه ای دقیق و کامل در کشور صورت پذیرفته است؟
در کشور مطالعات پراکنده ای درزمینه تغییراقلیم انجام شده است و بعضاً نتایج متفاوت و گاه نقیض حاصل شده است. مطالعه مقدار دقیق انتشار دی اکسید کربن در کشور و میزان تأثیر این گاز در گرمایش جهانی به علت هزینه بر بودن تحقیقات و عدم حمایت مؤسسات یا نهادهای ذی ربط این تحقیقات یا انجام نشده است و اگر مطالعه ای انجام شده بسیار محدود و غیردقیق است. انجام چنین تحقیقات دقیق نیازمند تولید مؤسسات تحقیقاتی مجهز، آزمایشگاه های دقیق و مجهز و استفاده از دانشمندان مجرب با تخصص های مختلف (اقلیم شناس، هواشناس، شیمی جو، …) است.
تحقیقات دانشگاهی و رساله های دکتری درصورتی که موردحمایت نهادهای ذی ربط باشند می تواند نتایج خوبی را عرضه کند ولی در شرایط فعلی تحقیقات به علت عدم حمایت های مالی عموماً تئوریک هستند. تحقیقات نیازمند نمونه گیری، نمونه برداری و مطالعات آزمایشگاهی کمتر موردتوجه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید است.
چه نظریات دیگری برای توجیه گرمایش زمین وجود دارد؟
درباره گرمایش جهانی نظریات ضدونقیض متعددی وجود دارد. بعضی از دانشمندان اعتقاد به سرمایش جهانی دارند. همچنان که عده کثیری از دانشمندان هم به گرمایش جهانی معتقد هستند. هر گروه هم استدلال های خاص خویش را دارند. این جانب هم به گرمایش جهانی معتقد هستم ولی عامل یا عوامل این گرمایش نیازمند تحقیقات جامع و غیر جانب دارانه است.
مدل های پیش بینی آینده دمایی و اقلیمی کره زمین که پیش بینی می کنند در آینده با مصرف سوخت هایی نظیر نفت و گاز، دمای زمین افزایش پیدا خواهد نمود و خسارت فراوانی وارد خواهد شد، چه اندازه قابل اتکا هستند؟
این مدلها یکی دو دهه است که وارد ادبیات اقلیمی کشور شده است. تمام این مدلها طراحی شده در همان کشورهای صنعتی هستند و هیچ کدام از مدلها در کشور باز طراحی یا بومی سازی نشده است. خیلی از این مدلها پیش بینی هایی درگذشته برای دما، بارش و یا سایر پارامترهای اقلیمی داشته اند که ما الان در دوره پیش بینی شده قرارگرفته ایم. بنابراین می بایست این پیش بینی ها الان باید تحقق پیدا می کردند.
درصورتی که داده های ثبت شده فعلی با هیچ کدام از پیش بینی های انجام شده مطابقت ندارد. ازاین رو نتایج هیچ کدام از این مدلها قابل اعتماد نیستند، چراکه پیش بینی های گذشته آنها برای امروز تحقق پیدا نکرده است. یا مدلها دارای نواقصی اساسی هستند یا مدلها باید بومی سازی و بازطراحی شوند. ازاین رو پیش بینیهایی که بر طبق این مدلها برای گرمایش آینده کشور انجام شده، محل تردید است. چون که همین مدلها برای نقاطی از کشور سرمایش و برای نقاطی دیگر گرمایش حتی ۲ تا ۴ درجه پیش بینی کرده اند!
با توجه به این که پیش بینی مدلهای وارداتی برای کشور درست از آب در نیامده، آیا از پتانسیل های اقلیم شناسی کشور برای تعیین آینده اقلیمی کشور و عرضه تعهدات بین المللی مانند موافقت نامه پاریس استفاده شده است؟
آب وهوا جزء معدود رشته هایی است که عامه مردم به علت تماس روزانه با شرایط جوی و تأثیر مستقیم از پدیده های آن نسبت به آن حساسیت نشان می دهند. در نتیجه هر فردی به بضاعت علمی یا تجربی خود تمایل دارد در مورد آن اظهارنظر کند.
ولی باید بپذیریم اقلیم شناسی هم مانند همه علوم دیگر یک علم است و برخلاف ظاهر ساده و قابل ملموس آن، بسیار پیچیده و بغرنج است. در نتیجه این علم هم تخصص و تجربه خاص خویش را می طلبد و اتفاقا به علت این که پدیدههای جوی به صورت مستقیم با زندگی و سلامت روزمره مردم در ارتباط می باشد، هرگونه تصمیم و اقدام درباره آن باید بسیار سنجیده و دقیق باشد. اقلیم بدلیل این که یک پدیده جهان شمول است. یعنی می تواند بدون هیچ محدودیتی از مرزی وارد مرز دیگر شود. بنابراین هر تغییری در هر نقطه ای از سیاره زمین می تواند سایر نقاط را متاثر کند. بنابراین کنترل آن هم همکاری جهانی را می طلبد.
منتهی باید بپذیریم هرکشوری با عنایت به موقعیت جغرافیایی خود نسبت به گردش جهانی جو دارای اقلیم منحصر به فردی هم هست. کشورهایی که در کمربند خشک جهان (مانند ایران) قرار گرفته اند صدمه پذیری بیشتری از پدیده های جوی دارند. پس چون اقلیم هر منطقه ای را براحتی نمی توان عوض کرد باید با آن به سازگاری دست پیدا نماییم تا صدمه کمتری ببینیم.
بنابراین راهکارهای سازگاری و همزیستی مسالمت آمیز با آنرا از متخصص آن جویا شد. ولی متاسفانه در مسند تصمیم گیری مسائل مربوط به اقلیم، یا اقلیم شناسان نیستند یا افراد با تجربه قرار ندارند. درباره مراجع تصمیم گیرنده در باره تغییر اقلیم وضع از این هم اسفناکتر است.
در سطح جهانی نهادهایی مثل مجمع بین الدولی تغییر اقلیم (IPCC) بر این مورد تمرکز دارند. نهادهای این چنینی و ارگان های علمی که ادعای گرمایش زمین به علت فعالیت های انسانی را دارند چه اندازه از متخصصان استفاده می نمایند و چه اندازه سیاسی عمل می کنند؟
گرمایش زمین نه یک پدیده نوظهور و نه جدید است. نگاهی به گذشته تاریخی اقلیم سیاره زمین بر پایه مطالعات پالئوکلیمایی (دیرینه اقلیم شناسی) متوجه می شویم که تابحال سیاره زمین چند دوره گرم و سرد را سپری کرده است. در ادوار گذشته که خبری از این همه جمعیت، صنایع متعدد، سوخت های فسیلی و غیره نبوده گرمایش جهانی چگونه اتفاق افتاده است. در دوره هایی در همین کشور ایران دماهای بالاتر از این ثبت شده است.
اکنون هم کدام تحقیق علمی بی طرف ثابت کرده است که گرمایش فعلی فقط ناشی از افزایش دی اکسید کربن است یا حداقل چه میزان از این گرمایش فعلی ناشی از دی اکسید کربن است. باید توجه داشته باشیم گازهای گلخانه ای دیگر بویژه بخار آب باند جذبی بسیار گسترده تری از دی اکسید کربن دارد. آیا تابحال تحقیق علمی دقیق در مورد سیکل های خورشیدی و تفسیر مقادیر انرژی خورشیدی انجام شده است؟ و یا نتایج واقعی آن عرضه شده است؟
مؤسسات تحقیقاتی جهان که هدفمند این نتایج را منتشر و جامعه جهانی را با غول های رسانه ها فریب می دهند وابسته به چه نهادهای سیاسی هستند؟ چرا زمانی که همه کشورهای صنعتی فعلی روند رشد صنعتی خویش را به صورت افسارگسیخته طی می کردند مسئله گرمایش و تولید گاز دی اکسید کربن را این همه در بوق و کرنا نکردند، حال که کشورهای کمتر توسعه یافته مانند ایران که قدم در توسعه صنعتی گذاشته اند مسئله گرمایش جهانی و تولید گاز دی اکسید کربن مطرح می گردد و نگران سلامت انسان ها و تخریب محیط زیست می شوند. این در شرایطی است که یکی از بزرگ ترین کشورهای تولیدکننده دی اکسید کربن جهان که ایالات متحده آمریکاست از عضویت کنوانسیون تغییر اقلیم خارج می گردد. درصورتی که کشور ایران در موافقت نامه پاریس تعهد کاهش ۴ درصدی دی اکسیدکرین را می پذیرد. کاهش ۴ درصدی دی اکسید کربن چقدر به رشد اقتصادی، اقتصاد نحیف ایران لطمه و هزینه وارد می کند؟
محیط زیست و بحران های ناشی از آن در کشور که زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده به یکی از دغدغه های اصلی ایرانی ها بدل شده است. بخش بزرگی از پیگیری مسائل مربوط به توافق پاریس در افکار عمومی به بحران هایی همچون ریزگردها، خشک شدن تالاب ها و ورشکستگی آبی بر می گردد. آیا ریز گردها و خشک شدن دریاچه ها به علت تغییر اقلیم است یا مدیریت در سال های اخیر؟
پدیده ریز گردها و خشک شدن دریاچه ها هیچ ارتباطی با تغییر اقلیم ندارد. همه این ها به علت سوء مدیریت هایی است که در مدیریت منابع آب وخاک کشور اتفاق افتاده است.
جابجایی آب در حوضه های آبریز بدون مطالعه دقیق، راه اندازی سدهای مختلف بدون توجه به حساسیت های زیست محیطی حوزه آبریز، نداشتن برنامه آمایشی مناسب برای کشاورزی، استفاده از کشت های نامناسب در اقلیم های خشک که آب بری بالایی داشته اند، آبیاری سنتی مزارع، راه اندازی صنایع بزرگ بدون توجه به پتانسیل های آبی منطقه، فقدان یک فرهنگ صحیح درمدیریت و مصرف آب وعدم بازنگری و بازبینی در قوانین مالکیت آب و ده ها دلیل دیگرباعث بروز مشکلات زیست محیطی شده است.
آیا خشک شدن زمین های جلگه حاصلخیز خوزستان و تبدیل شدن آن به چشمه ریز گرد زاده تغییر اقلیم است یا سوء مدیریت؟ آیا خشک شدن دریاچه ارومیه نتیجه خشکسالی است یا سوء مدیریت در استفاده نامطلوب و بی رویه از منابع آب در سرچشمه های پیش از ورودی به دریاچه؟ چشمه های ریز گرد داخل عراق نتیجه تغییر اقلیم است یا خشک شدن هورهای مختلف داخل عراق؟ گردوغبار خفقان آور دشت سیستان که زندگی را برای ساکنان آن به جهنمی تبدیل نموده است نتیجه تغییر اقلیم است یا خشک شدن هامون ها؟ آیا این بادها در سنوات قبل نمی وزیدند؟ تحقیقات نشان می دهد که الگوهای جوی تغییر چندانی نداشته اند و شدت بادها هم تغییری نکرده است.